Λίθος Μάρμαρος, Ταινάριος: βιβλίο για τα μάρμαρα της Μάνης

Το βιβλίο αυτό δημιουργήθηκε με αφορμή ορισμένους προβληματισμούς, ειδικότερα για την περιοχή της Μάνης και τα μάρμαρά της, τα οποία ενώ κυριάρχησαν στον αρχαίο κόσμο (Nero Antico, Rosso Antico, Marmor Taenarium, Lapis Taenarius κ.α.) σήμερα υφίστανται σταδιακή απαξίωση και εγκατάλειψη.

Εξετάζει τόσο την ιστορική πορεία των μαρμάρων της Μάνης όσο και την κατεξοχήν επιστημονική τους ταυτότητα. Ερευνά τους χώρους εξόρυξης/εμφάνισης και επιχειρεί να ταυτοποιήσει τα μάρμαρα τόσο γεωχημικά και πετρογραφικά όσο και ισοτοπικά σε μια προσπάθεια να εξακριβωθεί η προέλευση (Provenance determination). Κι αυτό γιατί μέχρι σήμερα δεν έχουν τεκμηριωθεί και αναδειχθεί επαρκώς οι λατομικοί χώροι προέλευσης, αλλά και τα έργα τέχνης και τεχνουργήματα από μάρμαρο Μάνης, γεγονός που εγείρει αμφισβητήσεις ως προς την ιστορική τους ταυτότητα και διαδρομή. 

Τα μάρμαρα της Μάνης αργοσβήνουν και μαζί με αυτά αργοσβήνει και η κληρονομιά της πέτρας, η πλέον  εμβληματική ταυτότητα της Μάνης και του Μανιάτη. Στην εικόνα, μέτωπο από το ερυθρο-πορφυρόχροο μάρμαρο στον Προφήτη Ηλία Δημαρίστικων (rosso antico).

Ο Αγιος Νικόλαος Λάγιας, στο δρόμο  προς την Κοκκάλα σε παλιό νεκροταφείο. Δομημένη σε μεγάλο βαθμό και σκεπασμένη με μαρμάρες από μαύρο μάρμαρο, με παλαιοχριστιανικά spolia, πιθανότατα του 1100 μΧ.

Ισοτοπικά διαγράμματα αναφοράς χρήσιμα για την ταυτοποίηση της προέλευσης του ελληνικού μαρμάρου

Όμως η λήθη δεν ταιριάζει στα μάρμαρα της Μάνης, τα οποία  είναι σημαντικά και από ιστορικής και από γεωλογικής/κοιτασματολογικής απόψεως αλλά κι από απόψεως ιδιοτήτων και ενδιαφέροντος ως προς την αξιοποίησή τους κατά τη σημερινή περίοδο και το μέλλον.

Το βιβλίο αυτό φιλοδοξεί, με αφορμή τα μάρμαρα της Μάνης,  να ανοίξει θέματα σε ότι αφορά τη διάγνωση και τη σημασία της προέλευσης των μαρμάρων, την  προστασία κι ανάδειξη των εξορυκτικών χώρων προέλευσης, αλλά και την ένταξή τους σε ένα νέο αναπτυξιακό μοντέλο για τον τόπο μας, στο οποίο κυρίαρχο ρόλο θα έχουν οι αξίες που σμιλεύτηκαν δίπλα από τις πέτρες της αρχαίας Ελλάδας και ειδικότερα της Μάνης: η αξία της πολιτιστικής μας ταυτότητας, η αυτοσυνειδησία, η βαθύτερη φιλοσοφία της υπερηφάνειας και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

Στις  405 σελίδες του συγγράμματος συναντάται η επιστήμη με την μανιάτικη λίθινη ψυχή,  η λιτότητα του μανιάτικου βουνού με την ιστορία, την ιστορία του επώνυμου λίθου που από τα «μαρμαροκοπιά»  του μικρού αυτού αλλά περήφανου τόπου, διακινήθηκε στα πέρατα του κόσμου.  Κι ακόμη το πάθος του ερευνητή με την  επιστημονική αλήθεια που δεν επιδέχεται αμφισβητήσεις.

Περιλαμβάνει μια αδρή περιγραφή των μαρμάρων και των φυσικών λίθων του αρχαίου και σύγχρονου κόσμου, με έμφαση στον ελλαδικό χώρο και την Ανατολική Μεσόγειο (Κεφ.1).  

Περιλαμβάνει στοιχεία για τις αρχαίες πόλεις και τα αρχαία λατομεία της Μάνης και γενικότερα της Λακωνίας (Κεφ.2).   

Στοιχεία γεωλογίας καθώς και   στοιχεία για τον Ορυκτό Πλούτο της Μάνης και της Λακωνίας γενικότερα, συμπεριλαμβάνοντας εκτός από τα μάρμαρα και τα λοιπά κοιτάσματα, μεταλλευτικά, βιομηχανικά ορυκτά αλλά και επισημάνσεις για τα λατομεία ασβεστολιθικής πέτρας της οποίας η εξόρυξη συνεχίζεται μέχρι σήμερα (Κεφ. 3). 

Επίσης περιλαμβάνει πλήρη κατάλογο  των λατομικών θέσεων αλλά και θέσεων εμφάνισης μαρμάρου καθώς και στοιχεία για την διακίνηση των μαρμάρων και λίθων κατά τους ιστορικούς κυρίως χρόνους και την χρήση τους σε μνημεία της τέχνης και του πολιτισμού (Κεφ.4). 

Κι ακόμη, με αφορμή το ζήτημα των μαρμάρων της Μάνης, θέτει το γενικότερο θέμα της ταυτοποίησης των μαρμάρων του αρχαίου κόσμου, ένα θέμα που έχει απασχολήσει την επιστημονική κοινότητα  κυρίως με τη διοργάνωση διεθνών συνεδρίων της ASMOSIA (Αssociation For the Study of Marble and Other Stones Used In the Antiquity, από το 1988 και εξής. Από τις σελίδες του αναδεικνύεται το σημαντικότατο ζήτημα  της καταγραφής όλων των αρχαίων λατομείων, λαξευμάτων, εμφανίσεων  κλπ. σε μια δυναμική εθνική βάση δεδομένων κάτι που θα αποτελέσει εργαλείο για την ταυτοποίηση της προέλευσης αλλά και για την θεσμική, διοικητική και ουσιαστική προστασία των χώρων αυτών (Κεφ.5). 

Τέλος, τίθεται το θέμα της αξιοποίησης και της προοπτικής των ιστορικών μαρμάρων αυτών στη σημερινή εποχή. Ενα πρόβλημα που ταυτίζεται με το γενικότερο πρόβλημα της ανάπτυξης στον τόπο μας, ο οποίος βρίθει απο προστατευτέα μνημεία. Στο πλαίσιο αυτό, γίνονται και ορισμένες προτάσεις που αφορούν την εκλεκτική εξόρυξη με ανάπτυξη μικρής κλίμακος μονάδων με σκοπούς καθαρά πολιτιστικούς, οι οποίες θα μπορούσαν να επεκταθούν και σε άλλα ιστορικά μάρμαρα του τόπου μας.

Η γνώσσα που χρησιμοποιήθηκε είναι περισσότερο προς την κατεύθυνση της εκλαϊκευμένης γνώσης με στόχο  να μοιραστεί στον πολύ κόσμο, χωρίς όμως να αφίσταται της επιστημονικής εγκυρότητας  και της χρήσης της σχετικής βιβλιογραφίας σε βάθος. Προτιμώ το βιβλίο να διαβάζεται και όχι να αποτελεί μια καταγραφή, ένα  reference document όταν κάποιος χρειαστεί κάτι. Μολαταύτα, όποιος θέλει να ανατρέξει και να εντρυφήσει περαιτέρω σε επιστημονικές πηγές, του δίνεται η δυνατότητα να το κάνει με βάση τα πλήρη βιβλιογραφικά δεδομένα και τις πρόσθετες πηγές που παρέχονται από το παρόν σύγγραμμα.

Τα παραρτήματα του βιβλίου καθώς και μία σειρά από βιντεοσκοπημένο υλικό (media), έχουν ενσωματωθεί σε QR Codes , δηλ. γραμμωτούς κώδικες (barcodes) δύο διαστάσεων, που συνοδεύουν το έντυπο βιβλίο παρέχοντας πρόσθετη πληροφόρηση. Η κάμερα ενός έξυπνου κινητού αναγνωρίζει τους γραμμωτούς αυτούς κώδικες και η πλοήγηση στον σχετικό σύνδεσμο (ιστοσελίδα) γίνεται αυτόματα.

Το βιβλίο έχει εκδοθεί σε περιορισμένα αντίτυπα και η προμήθειά του γίνεται μέσω επικοινωνίας με τον εκδοτικό οίκο: lithos.marmaros.tainarios@gmail.com

Πέτρος Γ. Τζεφέρης