ΑΝΘΡΩΠΟΣ, ΟΝ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ…

«Θα σου στείλω μια πράσινη ελπίδα, από τα δέντρα που ζωγράφισε ο φίλος μας ο Βικέντιος Βαν Γκογκ,
θα σου στείλω ένα άνθος αχλαδιάς, να θυμηθείς πως υπάρχουμε».
(«Τάκης Λιούμης», Νικηφόρος Βρεττάκος)   (φωτογραφία: Pierre Jamet, 1938)

[του Αντώνη Καπετάνιου*]

Ο άνθρωπος ως ον της φύσης, ως ο ίδιος φύση, κατά την έννοια της συμμετοχής του στο φυσικό γενόμενο ως λειτουργός και πονητής, ως μετέχων στο γίγνεσθαι, έχει ανάγκη τη φύση, έχει την επιθυμία της επαφής και πρόσληψής της. Το αντίθετο δηλώνει παρά φύσιν συμπεριφορά και ανωμαλία στο ζην, που εκδηλώνεται ως ανωμαλία στο φυσικό γενόμενο οπού ο άνθρωπος συμμετέχει.

 Στο «αλί» όμως της σημερινής ζωής, που ο άνθρωπος σβήνει απροσδιόριστος, νοιώθεται η φύση ως ανεκπλήρωτος πόθος που επιζητείται στις μύχιες (εντέλει) εκδηλώσεις της. Διότι η εν πληρότητι φύση βρίσκεται μακριά του και δεν προσεγγίζεται με τις κρατούσες συνθήκες ζωής.

Ένα άνθος, μια γλάστρα, λίγα τετραγωνικά μέτρα κήπος ή αυλή, ένα μικρό πάρκο, μια ιδέα πρασίνου, όλα τούτα τα ελάχιστα, τα λιγοστά ωραία της αποδέλοιπης ζωής, που προσφέρονται ως ανάσες, ως πράξεις αναβιβαστικές, αποτελούν τα νάματα του ανθρώπου στην ξηρότη του, τις πηγές στο στείρο πηγαιμό του! 

Η φύση συγκινεί και ψηλώνει, γι’ αυτό και ζωογονεί όταν από αυτήν ο άνθρωπος πνοηθεί. «Ο άνθρωπος στις ανώτερες κι ευγενέστερες ικανότητές του είναι όλος Φύση, και φέρει μέσα του τον παράξενο δυισμό της», υποσημείωνε στα «Σημειωματάριά του» ο Γερμανός φιλόσοφος Φρίντριχ Βίλχελμ Νίτσε (Friedrich Wilhelm Nietzsche).

Ο άνθρωπος παίρνει από τη φύση, «μορφώνεται» από αυτήν έχοντας πορεία φύσει φυσική˙ στη συνέχειά του βεβαίως παρεκκλίνει εμπλουτιζόμενος με τα σπουδάγματα της λογικής, πλην όμως έχει φυσική αρχετυπική βάση, καθόσον είναι ον της φύσης, προερχόμενος από αυτήν. 

Τούτο, που φαίνεται αόριστο και κάπως φιλοσοφικό, γίνεται κατανοητό κοιτώντας το απαίδευτο μικρό παιδί να σχεδιάζει. Κάμνει σχήματα και ζωγραφιές πρωτόλειες, «παιδικές» για το προχωρημένο μας μυαλό, μα τούτη η πρωτογένεια αποκαλύπτει την άμεση σχέση του ανθρώπου με το φυσικό γενόμενο, το προκύπτον της ύπαρξής του δι’ αυτού. Αυτά που βλέπουμε εμείς οι μεγάλοι ως ορνιθοσκαλίσματα είναι για το παιδί εικόνες που αποδίδουν χαρακτήρες, που εκφράζουν συναισθήματα. Είναι πράγματα δεδομένα για το παιδί, μιαν καταγραφή της σκέψης του μέσω της γεωμετρίας της φύσης, που εμπεριέχεται στη φύση του, στο έμφυτό του, καθότι το ίδιο όπως και κάθε ον προέρχεται από τη φύση, είναι ον της φύσης.

Στη γεωμετρία της φύσης, η ευθεία γραμμή παριστά μιαν αλληλουχία σημείων που υποτάσσονται στο νόμο της ευθύτητας. Για το παιδί η ευθεία γραμμή, η γραμμή της φύσης, γίνεται απεικόνιση της αφηρημένης έννοιας, μιαν υπόταξη σημείων στο νόημά της, και με την επεξεργασία του μυαλού μετασχηματίζεται σε φορέα μηνύματος στο πρωτογενές τούτο στάδιο της παιδικότητας, που το μυαλό δεν έχει ακόμα παιδευτεί κι εξελιχτεί. Το αντίστοιχο συμβαίνει με τα χρώματα που χρησιμοποιεί, τα μεταφερμένα από τη φύση, που αποτελούν έκφραση των συναισθημάτων του και οι αποχρώσεις τους τις αντίστοιχες αυτών. Τα δε αλλόκοτα σχήματά του δεν είναι άμορφα, έχουν νόημα, καθότι αποτελούν τρόπους έκφρασης, κάτι σαν τ’ αρχέγονα ιδεογράμματα που συνθέτουν τις πρώτες αρχετυπικές χωρικές διατάξεις.

Ο άνθρωπος συνεπώς προέρχεται από τη φύση, όσο κι αν στην πορεία του την αποποιείται, κι έχει φύσει δέσιμο μαζί της. Η εκκίνησή του από αυτήν είναι διαμορφωτική και εν συνεχεία υποστηριχτική, καθώς η φύση υποστηρίζει την πρόοδό του με τις αρχές της, από τις οποίες δεν μπορεί ν’ αποστεί, χρησιμοποιώντας για την επεξεργασία τους τη διάνοιά του (π.χ., στην πράξη του λογίζει την αιτία και το αποτέλεσμα, το μερικό και το ολικό, τη δράση και την αντίδραση κ.ά.) Όλη η πορεία του ανθρώπου εδράζεται στη φυσική βάση και από αυτήν παίρνει προορισμό.

Η «επιστροφή» στη φύση, όχι ολοκληρωτικά, αλλά μέσα από το νοιώσιμο τουλάχιστον στιγμών της, κάμνει τον άνθρωπο νοό και ικανό έστω ζωής, ως κοινωνό φύσης, ξανασυνδέοντάς τον με τη γενεσιουργό πηγή, με τη ρίζα, δίνοντάς του το ωραίο κι επάγωγο της ζωής π’ αποξέχασε στον πυρετό του τής ανάπτυξης, και που τόσο απαραίτητο τού είναι! 

Η φύση διαμορφώνει την ηθική της ζωής, από την οποία αντλεί ο άνθρωπος ζωή και πλουταίνει εσωτερικά˙ αρκεί να γενεί συνειδητός της. Ο άνθρωπος ηθικοποιείται διά της φύσης και πνοείται ως οντότητα, νοιώθοντάς την και σπουδάζοντάς την, διαμορφώνοντας παράλληλα στο γνωσιολογικό του περιεχόμενο την ηθική του γι’ αυτήν. Εάν η φύση αγνοηθεί, χάνεται το δόσιμό της˙ ως αίσθηση και ως σπουδή˙ ως χάρη και ως έμπνευση˙ ως βάστηγμα κι ως ανάπτυγμα ζωής, φτωχαίνοντας το Είναι του ανθρώπου.

(*από το βιβλίο του “ΦΥΣΙΣ ΕΡΓΟΝ. Νοώντας για τη φύση”, ιδιωτική έκδοση, Αθήνα 2017, http://www.bookstation.gr/Product.asp?ID=40885)