Ενας ακόμη μύθος καταρρίπτεται: Ο μύθος του "εξαιρετικού" ελληνικού ανθρώπινου δυναμικού!

Θοδωρής Γεωργακόπουλος, https://www.kathimerini.gr/

Έχουμε εξαιρετικό ανθρώπινο δυναμικό. Υψηλού επιπέδου εργαζόμενους, πολυάριθμους αποφοίτους πανεπιστημίων και κατόχους μάστερ, καταπληκτικούς μάνατζερ, έτοιμους να εργαστούν σε μεγάλες ξένες επιχειρήσεις που ανυπομονούν να ανοίξουν γραφεία στη χώρα μας για να εκμεταλλευτούν όλα αυτά τα φωτεινά μυαλά. Έτσι δεν είναι; Έτσι δε λένε όλα τα δημοσιεύματα, κάθε που μια Pfizer, μια Amazon ή μια Accenture ανοίγουν ή επεκτείνουν τα γραφεία τους στην Ελλάδα; 

Μια ρετρο-εικόνα απλώς γα να μας υπενθυμιζει ότι το ζήτημα δεν είναι καινούργιο. Είναι παλιό, διαχρονικό και είναι το ίδιο το ζήτημα της ελληνικής εκπαίδευσης, της ελληνικής κοινωνίας! του Π. Τζεφέρη

Υπάρχει κάτι που αποκαλώ “η πλάνη των μαθηματικών ολυμπιάδων”. Ειδήσεις και άρθρα για ελληνικές ομάδες μαθητριών και μαθητών που παίρνουν μετάλλια και πετυχαίνουν διακρίσεις σε διεθνείς διοργανώσεις δεξιοτήτων ή γνώσεων δημιουργούν την εντύπωση στους αναγνώστες ότι εδώ υπάρχει μια φωτεινή μαγιά υψηλού επιπέδου νέων, μια κρίσιμη μάζα λαμπερών αστεριών που κάποτε, σύντομα, θα αναλάβουν τα ηνία οδηγώντας τη χώρα σε ένα μέλλον ευημερίας και ανάπτυξης. Μετά, όμως, έρχεται η κάθε PISA και καταρρίπτει αυτή την ψευδαίσθηση, αποκαλύπτει ότι πρόκειται για πλάνη. Υπάρχουν, πράγματι, “αστέρια” που βγαίνουν από το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, όπως βγαίνουν από όλα τα εκπαιδευτικά συστήματα του κόσμου. Στην Ελλάδα, όμως, τα “αστέρια” με τον ορισμό της PISA είναι το 0,9% του συνόλου. Στην Πορτογαλία, όπου επίσης έχουν αστέρια, αυτά είναι το 3,3% του συνόλου. Στην Εσθονία, που πριν από 30 χρόνια ήταν μια κατεχόμενη κομμουνιστική δικτατορία, το 6,1% του συνόλου.

Απογοητευτικές οι επιδόσεις των μαθητών στην PISA 2022

Το ότι η χώρα μας έχει ένα εξαιρετικό ανθρώπινο δυναμικό είναι μια αντίστοιχη πλάνη, εξαιρετικά επίμονη. Όντως, υπάρχουν εργαζόμενοι με εξαιρετικές δεξιότητες εδώ. Έξυπνοι, καπάτσοι άνθρωποι με γνώσεις, θεωρητική κατάρτιση, επικοινωνιακό ταλέντο, συναισθηματική νοημοσύνη, συνεργατικό πνεύμα και ενίοτε και ηγετικές ικανότητες. Αλλά είναι πολύ, πολύ λιγότεροι από ό,τι νομίζουμε, και από ό,τι υπονοούν οι ειδήσεις για δεκάδες ή εκατοντάδες προσλήψεις ταλέντων από απαιτητικές πολυεθνικές. Πόσο λιγότεροι;

Εκτός από την PISA, o ΟΟΣΑ κάνει και μια άλλη περιοδική έρευνα που μετρά τις δεξιότητες, η οποία απευθύνεται στους ενήλικες. Η PIAAC διεξάγεται κάθε δέκα χρόνια σε περίπου 40 χώρες και εξετάζει ένα μεγάλο δείγμα ατόμων ηλικίας 16-65 ετών σε τρία θέματα: Κατανόηση κειμένου, μαθηματικά και “επίλυση προβλημάτων σε τεχνολογικά πλούσιο περιβάλλον”. Προχτές η “Κ” δημοσίευσε ένα special report του καθηγητή στο Πολυτεχνείο του Μιλάνου Μάνου Ματσαγγάνη για τις δεξιότητες των Ελλήνων που, μεταξύ πολλών άλλων, αναλύει και τα αποτελέσματα της τελευταίας PIAAC του 2015 για την Ελλάδα. Τα αποτελέσματα, αναμενόμενα, δεν είναι καλά.

Ίσως το πιο κραυγαλέο στοιχείο που προκύπτει από την έρευνα είναι το εξής: το 19% των πρόσφατων αποφοίτων πανεπιστημίων ή μάστερ στην Ελλάδα, είναι λειτουργικά αναλφάβητοι. Πάρτε λίγα λεπτά για να χωνέψετε τι σημαίνουν αυτές οι λέξεις. 1 στους 5 νέους αποφοίτους τριτοβάθμιας εκπαίδευσης δεν έχουν ούτε καν τις βασικές δεξιότητες για να ανταποκριθούν σε ένα απλό μαθηματικό πρόβλημα, να καταλάβουν τι λέει ένα απλό καθημερινό κείμενο, ή να βρουν μια σελίδα στο ίντερνετ. Είναι τεράστιο ποσοστό, το μεγαλύτερο από όλες τις χώρες του ΟΟΣΑ που συμμετείχαν στην έρευνα (ίσο με της Τουρκίας). Ποιο ήταν το ποσοστό αναλφάβητων νεών πτυχιούχων στην Εσθονία, ας πούμε; Κάτω από 5%. Στην Τσεχία; Κάτω από 2%.

Το πρόβλημα είναι οριζόντιο. Το ότι το 19% των νέων πτυχιούχων και το 28% των αποφοίτων λυκείου είναι λειτουργικά αναλφάβητοι δεν σημαίνει ότι οι υπόλοιποι είναι αστέρια. Σημαίνει ότι το επίπεδο των δεξιοτήτων των Ελλήνων είναι γενικότερα πολύ χαμηλότερο από το επίπεδο δεξιοτήτων άλλων συγκρίσιμων χωρών. Ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον εύρημα από την PIAAC είναι το ότι Ελληνίδες και Έλληνες που γεννήθηκαν στη δεκαετία του ’50 έχουν ελάχιστα χειρότερες δεξιότητες από Ελληνίδες και Έλληνες που γεννήθηκαν στη δεκαετία του ’80, κάτι πρωτοφανές που, βεβαίως, δεν συμβαίνει πουθενά αλλού (αυτές οι γενιές στις άλλες χώρες έχουν κατά μέσο όρο 29 μονάδες διαφορά -στην Ελλάδα μόλις 6). Και ίσως το σημαντικότερο απ’ όλα: το ποσοστό των Ελλήνων ενηλίκων που έχουν αυτό που στον ΟΟΣΑ αποκαλούν “σφαιρικές δεξιότητες”, την ικανότητα δηλαδή να διαβάζουν και να καταλαβαίνουν μεγάλα κείμενα και να εξάγουν πληρφορίες από αυτά, να κάνουν βασικούς υπολογισμούς και να καταλαβαίνουν δεδομένα και στοιχεία σε πίνακες και διαγράμματα, και να χρησιμοποιούν ιστοσελίδες ή να κάνουν βασικές διαδικασίες σε υπολογιστικά φύλλα εργασίας, είναι μόλις το 9,3% του συνόλου του πληθυσμού. Αυτοί που έχουν τις βασικές δεξιότητες για να ανταποκριθούν στις ανάγκες της σύγχρονης ζωής και ενός απαιτητικού εργασιακού περιβάλλοντος, είναι τόσοι. Ούτε 1 στους 10. Είναι απίστευτο ποσοστό, αποκαρδιωτικό, σοκαριστικό. Εντελώς αναμενόμενο, λαμβάνοντας υπόψιν και τα αποτελέσματα της PISA, βεβαίως. Γιατί εκείνα τα παιδιά που συμμετέχουν στην PISA από το 2000 κιόλας, είναι που μετά συμμετέχουν και στην PIAAC, όταν ενηλικιωθούν. Δεν έχει μεσολαβήσει τίποτε, δεν έχει αλλάξει κάτι. Στις περισσότερες αντίστοιχες με τη δική μας χώρα το ποσοστό του ενήλικου πληθυσμού που έχουν “σφαιρικές δεξιότητες” είναι από 20% (στη Σλοβενία) μέχρι 40% (στη Φινλανδία). Μόνο εμείς, η Χιλή και η Τουρκία εμφανίζουμε μονοψήφια ποσοστά.

Οπότε όχι απλά δεν είμαστε μια χώρα με καταπληκτικό ανθρώπινο δυναμικό το οποίο ξένες πολυεθνικές λαχταράνε να έρθουν για να εκμεταλλευτούν αλλά, ίσα, ίσα, υστερούμε πολύ σε σχέση με όλες τις ευρωπαϊκές χώρες. Κι άλλες έρευνες το επιβεβαιώνουν: πρόσφατη έκθεση του ΟΟΣΑ βρήκε ότι η παραγωγικότητα της εργασίας στην Ελλάδα είναι 29% κάτω του μέσου όρου των κρατών-μελών του οργανισμού. Εξαιρετικά ενδιαφέρον, όμως, είναι και το ότι στην Ελλάδα δεν έχουμε πρόβλημα μόνο στο επίπεδο των δεξιοτήτων των υπαλλήλων γραφείου ή των εργατών. Στοιχεία από την Παγκόσμια Έρευνα Διοίκησης Επιχειρήσεων (WMS) έδειξαν ότι οι Έλληνες μάνατζερ εμφανίζουν το χειρότερο επίπεδο από τους μάνατζερ των 20 χωρών που συμμετείχαν στην έρευνα. 

Στο special report ο συγγραφέας επέλεξε δύο αποσπάσματα από την έκθεση της WMS για την Ελλάδα, τα οποία τα βρήκα εκπληκτικά: «Οι ελληνικές επιχειρήσεις”, λέει, “έχουν τις χειρότερες επιδόσεις σε θέματα που απαιτούν διαχείριση ανθρώπων, προγραμματισμό και εποπτεία, που απαιτούν συνέργειες, διάλογο, και συνεργασία. Τα καταφέρνουν καλύτερα σε θέματα που απαιτούν τη λήψη αποφάσεων, ενδεχομένως από ένα μόνο άτομο». Φυσικά! Πόσο ελληνικό. Και επίσης: «Ο μέσος Έλληνας μάνατζερ δείχνει να μην έχει συναίσθηση του πόσο παρωχημένες είναι οι διοικητικές του πρακτικές, ενώ ταυτόχρονα αισθάνεται μεγάλη αυτοπεποίθηση για την ποιότητα του μάνατζμεντ της επιχείρησής του».

 Εννοείται! Όσες και όσοι έχετε εμπειρία από επιχειρήσεις και εργασιακά περιβάλλοντα στον ιδιωτικό και το δημόσιο τομέα, ασφαλώς διαβάζετε αυτά τα λόγια και τα βρίσκετε να κουμπώνουν απόλυτα στην προσωπική σας εμπειρία. Κουμπώνουν απόλυτα και στη δική μου. Το ότι οι βασικές δεξιότητες του πληθυσμού είναι χαμηλές αποτυπώνεται παντού, στην αποτελεσματικότητα, στην συνέπεια, στην παραγωγικότητα, στην διοίκηση, στην ηγεσία. Είναι σαν μια επιδημία μετριότητας που πηγάζει από το σχολείο, το σπίτι κι έναν βάλτο μειωμένων προσδοκιών και ευχάριστων μύθων, που μετά μετριέται από τις έρευνες του ΟΟΣΑ, και που τελικά εκφράζεται γύρω μας, παντού. Όχι μόνο στην εργασία, στην ποιότητα των θέσεων εργασίας, ή στην εσωστρέφεια ελληνικών επιχειρήσεων. Παντού στην κοινωνία. Είναι κάτι που δεν το σκεφτόμαστε ποτέ, αλλά θα έπρεπε να υπάρχει στο πίσω μέρος του μυαλού μας διαρκώς. Ένα απελπιστικά μεγάλο ποσοστό των ανθρώπων γύρω μας δεν καταλαβαίνουν βασικά πράγματα για τον κόσμο μας και δεν μπορούν να επεξεργαστούν υποτυπώδεις πληροφορίες, δεδομένα και έννοιες. Όταν το χωνέψουμε και το αποδεχτούμε αυτό, πάρα πολλά πράγματα γύρω μας, αυτά τα αδιανόητα, που μας κάνουν τόσο συχνά να πέφτουμε από τα σύννεφα, ξαφνικά εξηγούνται.