Παρουσίαση της Επετειακής Έκδοσης " 𝝜 «𝝖𝝦𝝘𝝪𝝦𝝞𝝩𝝞𝝨 𝝘𝝜» 𝝩𝝤𝝪 𝝠𝝖𝝪𝝦𝝞𝝤𝝪 𝝟𝝖𝝞 𝝜 «𝝚𝝢 𝝨𝝖𝝠𝝖𝝡𝝞𝝢𝝞» 𝝢𝝞𝝟𝝜𝝫𝝤𝝦𝝞𝝖. 𝝜 𝝠𝝖𝝪𝝦𝝚𝝮𝝩𝝞𝝟𝝜 𝝖𝝠𝝠𝝤𝝩𝝚 𝝟𝝖𝝞 𝝩𝝮𝝦𝝖

Για την επιμελημένη επετειακή έκδοση μίλησαν τόσο ο Δήμαρχος Λαυρεωτικής κ. Δημήτρης Λουκάς, ο οποίος απεύθηνε χαιρετισμό τονίζοντας την ανιδιοτέλεια των συντελεστών όσο και οι δύο συντονιστές της έκδοσης κ.κ. Π. Τζεφέρης και Δ. Μπίτζιος. Ο κ. Τζεφέρης μίλησε για την στοχοθεσία και τον αντίκτυπο του βιβλίου αλλά και για τον πολυθεματικό χαρακτήρα και την πολυπρόσωπη αρθρογραφία που ταιριάζουν στο πολυεπίπεδο χαρακτήρα του γεω-μεταλλευτικού Λαυρίου. Ο κ. Μπίτζιος έκανε την «φυλλομέτρηση» του βιβλίου με συνοπτική παρουσίαση των επιμέρους άρθρων. Επίσης σχολίασαν ορισμένοι από τους επιστήμονες-συντελεστές του βιβλίου καθώς και καλεσμένοι οι οποίοι σε κάθε περίπτωση υπερθεμάτισαν υπέρ της επανέκδοσης του βιβλίου και διακίνησής του στην εκπαίδευση και γενικότερα στη νεότερη γενιά.

Ας μην υποτιμούμε το γεγονός ότι η λέξη Καινοτομία συνδέθηκε με την Λαυρεωτική και την πραγματική άνθιση τεχνολογικών και λοιπών καινοτομιών θεσμικού χαρακτήρα που προσέφερε η Λαυρεωτική Γη. Τέτοιο αντίκτυπο είχε στη σκέψη των Αθηναίων ο σημαντικός πλούτος του μεταλλευτικού Λαυρίου ώστε η έννοια της καινούργιας τομής (καινο - τομώ) στη γη (άνοιγμα νέου ορυχείου) για την ανεύρεση ορυκτού πλούτου συνδέθηκε σιγά σιγά με έννοιες προερχόμενες από διαφορετικά πεδία της ανθρώπινης δραστηριότητας που ωστόσο δύναται να φέρουν την προσδοκία της εξέλιξης. Η περίοδος που εξετάζουμε, ήταν η περίοδος που η ιδιωτική καινοτομική πρωτοβουλία όχι μόνο γίνονταν πράξη αλλά παράλληλα κατάφερνε να δημιουργήσει δημόσια αξία , μια έννοια που συσχετίζεται με το δημόσιο συμφέρον και είναι αρκετά παρεξηγημένη στη σημερινή περίοδο. Π. Τζεφέρης

Σε μια λιτή εκδήλωση στον φιλόξενο χώρο της Δημοτικής Βιβλιοθήκης του Λαυρίου (κτίριο του 19 ου αι.), παρουσιάστηκε χθές το βιβλίο "Η «ΑΡΓΥΡΙΤΙΣ ΓΗ» ΤΟΥ ΛΑΥΡΙΟΥ ΚΑΙ Η «ΕΝ ΣΑΛΑΜΙΝΙ» ΝΙΚΗΦΟΡΙΑ.Η ΛΑΥΡΕΩΤΙΚΗ ΑΛΛΟΤΕ ΚΑΙ ΤΩΡΑ", μία επιμελημένη έκδοση υπό την αιγίδα του Δήμου Λαυρεωτικής. Στην εκδήλωση , που οργανώθηκε από τον Δήμο και το Γεωπάρκο Λαυρεωτικής -UNESCO, παρευρέθησαν οι συντελεστές-αρθρογράφοι και ενα πλήθος ενδιαφερομένων και πολιτών του Λαυρίου. Το βιβλίο σηματοδοτεί την καθοριστική συνεισφορά του ορυκτού πλούτου της Λαυρεωτικής γης στην ιστορική, περίλαμπρη Νίκη της Ναυμαχίας της Σαλαμίνας και αργότερα στη στήριξη της πρώτης βαριάς βιομηχανίας του νεοσύστατου Ελληνικού κράτους του 19ον αιώνα. Παράλληλα, μέσα από τα σχετικά άρθρα του βιβλίου αυτού αναδεικνύεται η μοναδική παγκοσμίως υλική και άυλη πολιτιστική κληρονομιά που αποτελεί πρόκληση για αξιοποίηση από τις σύγχρονες γενιές.

Για το βιβλίο μίλησαν τόσο ο Δήμαρχος Λαυρίου κ. Δημήτρης Λουκάς, ο οποίος απεύθηνε χαιρετισμό όσο και οι δύο συντονιστές της έκδοσης κ.κ. Π. Τζεφέρης και Δ. Μπίτζιος. Ο κ. Τζεφέρης μίλησε για την στοχοθεσία και τον αντίκτυπο του βιβλίου αλλά και για τον πολυθεματικό χαρακτήρα και την πολυπρόσωπη αρθρογραφία που ταιριάζουν στο πολυεπίπεδο χαρακτήρα του γεω-μεταλλευτικού Λαυρίου. Ο κ. Μπίτζιος έκανε την «φυλλομέτρηση» του βιβλίου με συνοπτική παρουσίαση των επιμέρους άρθρων. Επίσης σχολίασαν ορισμένοι από τους επιστήμονες-συντελεστές του Λαυρίου καθώς και καλεσμένοι οι οποίοι σε κάθε περίπτωση υπερθεμάτισαν υπέρ της επανέκδοσης του βιβλίου και διακίνησής του στην εκπαίδευση και γενικότερα στη νεότερη γενιά.

Από το Δήμο Λαυρεωτικής εκδόθηκε η ακόλουθη ανακοίνωση:


Εκδήλωση – Παρουσίαση της Επετειακής Έκδοσης " 𝝜 «𝝖𝝦𝝘𝝪𝝦𝝞𝝩𝝞𝝨 𝝘𝝜» 𝝩𝝤𝝪 𝝠𝝖𝝪𝝦𝝞𝝤𝝪 𝝟𝝖𝝞 𝝜 «𝝚𝝢 𝝨𝝖𝝠𝝖𝝡𝝞𝝢𝝞» 𝝢𝝞𝝟𝝜𝝫𝝤𝝦𝝞𝝖. 𝝜 𝝠𝝖𝝪𝝦𝝚𝝮𝝩𝝞𝝟𝝜 𝝖𝝠𝝠𝝤𝝩𝝚 𝝟𝝖𝝞 𝝩𝝮𝝦𝝖." Με επιτυχία πραγματοποιήθηκε την Παρασκευή 28 Μαρτίου στον φιλόξενο χώρο της Δημοτικής Βιβλιοθήκης του Λαυρίου μια ιδιαίτερη εκδήλωση προς τιμήν των αρθρογράφων, επιμελητών και επιστημονικών υπευθύνων που συνέβαλαν στην ολοκλήρωση της επετειακής έκδοσης " 𝝜 «𝝖𝝦𝝘𝝪𝝦𝝞𝝩𝝞𝝨 𝝘𝝜» 𝝩𝝤𝝪 𝝠𝝖𝝪𝝦𝝞𝝤𝝪 𝝟𝝖𝝞 𝝜 «𝝚𝝢 𝝨𝝖𝝠𝝖𝝡𝝞𝝢𝝞» 𝝢𝝞𝝟𝝜𝝫𝝤𝝦𝝞𝝖. 𝝜 𝝠𝝖𝝪𝝦𝝚𝝮𝝩𝝞𝝟𝝜 𝝖𝝠𝝠𝝤𝝩𝝚 𝝟𝝖𝝞 𝝩𝝮𝝦𝝖."Σε μια βραδιά αφιερωμένη στην ιστορία, την επιστήμη και τον πολιτισμό, τιμήσαμε όλους εκείνους που με το έργο, τη γνώση και την αφοσίωσή τους ανέδειξαν τον μοναδικό γεω-μεταλλευτικό χαρακτήρα της Λαυρεωτικής, προβάλλοντας την πλούσια πολιτιστική και φυσική κληρονομιά του τόπου μας.Αυτή η τιμητική έκδοση, διαθέσιμη τόσο σε πολυτελή σκληρόδετο τόμο όσο και σε ηλεκτρονική μορφή (e-book), τελεί υπό την αιγίδα του Δήμου Λαυρεωτικής και εντάσσεται στους εορτασμούς για τη συμπλήρωση 2.500 ετών από τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας, μία από τις πιο ένδοξες στιγμές της αρχαίας Ελλάδας και του Ελληνισμού.Ο Δήμαρχος Λαυρεωτικής Δημήτρης Λουκάς, στον χαιρετισμό του, εξέφρασε τις θερμές του ευχαριστίες στους επιστήμονες-αρθρογράφους και τους επιστημονικούς υπεύθυνους - συντονιστές της έκδοσης Δρ. Πέτρο Τζεφέρη & Δρ. Δημήτρη Μπίτζιο που δημιούργησαν ένα επιστημονικά και αισθητικά άρτιο έργο που θα μείνει παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές.

Δείτε το Video της εκδήλωσης: https://www.youtube.com/watch?v=eWvEAuoHoAI&ab_channel=%CE%94%CE%97%CE%9C%CE%9F%CE%A3%CE%9B%CE%91%CE%A5%CE%A1%CE%95%CE%A9%CE%A4%CE%99%CE%9A%CE%97%CE%A3

Δείτε το ηλεκτρονικό βιβλίο (e-book) της επετειακής έκδοσης: https://www.lavreotiki.gr/epeteiaki-ekdosi-dimoy/

Παραθέτουμε αποσπάσματα από την ομιλία του συντονιστή της έκδοσης κ. Π. Τζεφέρη:

Ας μας  επιτραπεί να κάνουμε μία μικρή αναδρομή στο παρελθόν και συγκεκριμένα όταν πριν από 5 χρόνια μας ζήτησε ο Δήμαρχος να συγγράψουμε ένα βιβλίο με ένα διττό στόχο.  Από τη μία να τιμήσουμε την επέτειο του εορτασμού των 2500 ετών από την Ναυμαχία της Σαλαμίνας, την ιστορική, περίλαμπρη Νίκη που  αποτελεί αναντίρρητα  μία από τις πλέον ένδοξες σελίδες  της αρχαίας Ελλάδος και του Ελληνισμού.  Αλλά και να  σηματοδοτήσουμε από την άλλη,  την καθοριστική συνεισφορά του ορυκτού πλούτου της Λαυρεωτικής γης στην κλασική Αθηναϊκή Πολιτεία και αργότερα στη  στήριξη της πρώτης βαριάς βιομηχανίας του νεοσύστατου Ελληνικού κράτους του 19^ον αιώνα.

Να σας θυμίσω ότι οι εκδηλώσεις για το γεγονός αυτό έλαβαν χώρα το 2020 σε μια κατά προσέγγιση εκτίμηση της ημερομηνίας που σχετιζόταν με το 480 πΧ. Προφανώς αν προσθέσεις στο 2020 το 480 προκύπτει το 2500, όμως ο χρόνος για να τιμήσουμε το γεγονός θεωρώ ότι δεν είναι περιοριστικός αλλά θα τολμούσα να πω διαρκής και συχνά επανέρχεται στο προσκήνιο.   Υπενθυμίζω ότι το 2020  έγιναν εκδηλώσεις για το γεγονός πχ. το ΤΠΠΛ σε συνεργασία με την ΕΜΕΛ και το ΕΜΠ με ευθείες αναφορές στο θέμα μας, εντούτοις το βιβλίο διατηρεί ακόμη μια σημειολογία και μια ιδιαιτερότητα ως προς την αντοχή του στο χρόνο αλλά και την αξιοπιστία του.    Μπορούμε να επισημάνουμε ότι η αρχική εκτίμηση ήταν για την δημιουργία ενός ηλεκτρονικού  βιβλίου (σε μορφή e-book )  για ένα σύνολο από λόγους ωστόσο,  η ανταπόκριση των πολιτών ήταν σημαντική και αυτό σηματοδότησε και την πρώτη έντυπη έκδοση και ευελπιστούμε ίσως σύντομα και σε μια δεύτερη έκδοση.

Δυο πράγματα για το βιβλίο αυτό:

1) Ο βασικός στόχος ήταν η συσχέτιση του μεταλλευτικού Λαυρίου με τη  ναυμαχία της Σαλαμίνας αλλά και γενικότερα με την  κλασική  Αθήνα και την πρωτοφανή ανάπτυξη της εποχής εκείνης.  Ήταν όντως τόσο  σημαντικός ο πλούτος που προσέφεραν οι εξορύξεις στα μεταλλεία του Λαυρίου που εκτιμήθηκε ιδιαίτερα από τους κατοίκους της Αθηναϊκής Δημοκρατίας σφραγίζοντας ειδικότερα την κλασσική περίοδο. Ουδείς πλέον αγνοεί ή διαφωνεί ότι ο λεγόμενος αργυρούς αιώνας του Λαυρίου απετέλεσε την βάση για τον χρυσό αιώνα του Περικλέους (βλ. και Δερμάτη Γ. 2023 : Λαυρεωτική, από τις πηγές του Αργύρου στα μεταλλεία πολιτισμού). Ας μην υποτιμούμε το γεγονός ότι η λέξη Καινοτομία (αναφέρω εδώ ως πηγή τα κείμενα του Αριστοτέλη Πολιτ., του Πλατ. Νομ., του ρήτορα Υπερείδη κ.α) συνδέθηκε με την Λαυρεωτική και την πραγματική άνθιση τεχνολογικών και λοιπών καινοτομιών θεσμικού χαρακτήρα που προσέφερε η Λαυρεωτική Γη.  Τέτοιο αντίκτυπο είχε στη σκέψη των Αθηναίων το γεγονός αυτό ώστε η έννοια της καινούργιας τομής (καινο-τομώ) στη γη (άνοιγμα νέου ορυχείου) για την ανεύρεση ορυκτού πλούτου συνδέθηκε σιγά σιγά με έννοιες προερχόμενες από διαφορετικά πεδία της ανθρώπινης δραστηριότητας που ωστόσο δύναται να φέρουν την προσδοκία της εξέλιξης.   Η περίοδος που εξετάζουμε,  ήταν η περίοδος που η ιδιωτική καινοτομική πρωτοβουλία όχι μόνο γίνονταν πράξη αλλά παράλληλα κατάφερνε να δημιουργήσει δημόσια αξία συμβάλοντας στο δημόσιο συμφέρον, μια έννοια αρκετά παρεξηγημένη στη σημερινή περίοδο.   Και φυσικά δεν εννοώ μόνο τα έσοδα από τα μισθώματα των μεταλλείων που εισέπραττε το κράτος από τα μεταλλευτικά δικαιώματα που εκμίσθωνε. Και σήμερα η καινοτομία που αποτελεί το Άγιο Δισκοπότηρο της σύγχρονης εποχής μας, έλκει την καταγωγή από το τεχνολογικό -για την εποχή- θαύμα του Λαυρίου. Όπου, ας μην ξεχνάμε,  ότι  "οι μιναδόροι είχαν ένα λυχνάρι από μολύβι ή από πηλό και δούλευαν πάνω από δώδεκα ώρες μέσα σε  γαλαρίες που σπάνια ήταν ψηλότερες από ένα μέτρο". Μόνο που σήμερα παρόλα αυτά και παρά το παράδειγμα του αρχαίου Λαυρίου, αλλά και τα νέα εργαλεία που διαθέτουμε, πελαγοδρομούμε να καταφέρουμε να δημιουργήσουμε δημόσια αξία με βάση τους φυσικούς μας πόρους.

Από τις αρκετές  αναφορές των ιστορικών (Ηρόδοτου, Θουκυδίδη κ.α)  αλλά και των αρχαίων τραγωδών (και του Αριστοφάνη) για το θέμα τα συσχέτισης της «αργυρίτιδας γης» δηλ. του αρχαίου μεταλλευτικού Λαυρίου με τη νικηφόρο έκβαση της Ναυμαχίας της Σαλαμίνας (480 π.Χ.) αλλά και γενικότερα με την κλασική Αθήνα,  επιτρέψτε μου μόνο δύο λιτές πλην σαφείς αναφορές που θεωρώ ότι πρέπει να επισημάνω.

Η αναφορά από τον Αριστοτέλη, Αθηναίων Πολιτεία 22.7 είναι απολύτως σαφής και δεν απαιτεί σχολιασμό:  «ἔτει δὲ τρίτῳ μετὰ ταῦτα Νικοδήμου ἄρχοντος, ὡς ἐφάνη τὰ μέταλλα τὰ ἐν Μαρωνείᾳ, και περιεγένετο τῇ πόλει τάλαντα ἑκατὸν ἐκ τῶν ἔργων…” που ερμηνεύεται από τους ιστορικούς ότι κατά το 483 π.Χ. , δηλ. μόλις 2-3 χρόνια πριν από το κορυφαίο ιστορικό γεγονός,  εντοπίστηκαν τα μεταλλεία της “Μαρώνειας” (της σημερινής Καμάριζας) και μάλιστα της λεγόμενης 3^ης επαφής, που η εκμετάλλευσή τους απέφερε έσοδα 100 τάλαντα για το κράτος των Αθηνών (βλ. και Δερμάτη Γ., 2006: “Ως εφάνη τα μέταλλα τα εν Μαρώνεια. Τα Μεταλλεία της Καμάριζας στο Λαύρειο”) .

Εκτός από την αναφορά αυτή που χρονολογείται αρκετά χρόνια μετά το γεγονός (Η Αθηναίων Πολιτεία χρονολογείται τη δεκαετία του 320 π.Χ.), θεωρώ απαραίτητο να κάνω άλλη μία πιο κοντινή ως προς τον χρόνο αναφορά για το θέμα αυτό η οποία προέρχεται από το αρχαίο θέατρο και τους Πέρσες του Αισχύλου. Τραγωδία που έγραψε ο Αισχύλος και διδάχθηκε (παίχτηκε) το 472 π.Χ και θεωρείται η παλαιότερη σωζόμενη τραγωδία. Συγκεκριμένα ο κορυφαίος του Χορού των γερόντων λίγο πριν ο αγγελιαφόρος των Περσών αναγγείλει το «θλιβερό» νέο της ήττας του Ξέρξη στη Σαλαμίνα, απευθύνεται στην  Άτοσσα (η βασίλισσα, η βασιλομήτωρ) για τους πόρους των Ελλήνων, με μια φράση που υπονοεί  τα αρχαία μεταλλεία του Λαυρίου. Πιο συγκεκριμένα (στ.237-238):

ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ

καὶ τί πρὸς τούτοισιν ἄλλο; πλοῦτος ἐξαρκὴς δόμοις;

Κι άλλο εξόν αυτά; μην έχουν κι άφθονο στα σπίτια βιος;

ΧΟΡΟΣ

ἀργύρου πηγή τις αὐτοῖς ἐστι, θησαυρὸς χθονός.

Μια ασημόφλεβα στα σπλάχνα της γης έχουν θησαυρό. (μεταφρ. Ι.Ν.Γρυπάρη)

Θησαυρός χθονός… δύο λέξεις-μια ιστορική παρακαταθήκη, ένας τεχνολογικός πολιτισμός!  Μια φράση που έρχεται και ξανάρχεται και μας στοιχειώνει  καθημερινά σε όσους ασχολούνται και σήμερα με τα ζητήματα του ορυκτού και ειδικότερα του υπόγειου πλούτου… για να σηματοδοτήσει και τις δύο λέξεις (θησαυρὸς χθονός). Κι ενώ σήμερα  προσπαθούμε να εκλογικεύσουμε τον όρο «θησαυρός» , ο οποίος δεν είναι αποδεκτός με τεχνικά και οικονομικά κριτήρια και εν γένει επιστημονικά κριτήρια, έρχονται οι κρίσιμες και στρατηγικές πρώτες ύλες (ΣΚΟΠΥ) και τον επαναφέρουν διαρκώς στο προσκήνιο.  Οπως ορίζει ο νέος κανονισμός για τις Κρίσιμες και Στρατηγικές Πρώτες Ύλες (CRM act, άρθρο 10), χορηγείται σε αυτές το καθεστώς της ύψιστης εθνικής σημασίας, εάν υπάρχει τέτοιο καθεστώς στο εθνικό δίκαιο του κάθε Κ-Μ .

2) Διεύρυνση της θεματολογίας -μετάβαση σε μια πολυπρόσωπη αρθρογραφία

Το δεύτερο ζήτημα ήταν η διεύρυνση της θεματολογίας, να μην παραμείνουμε σε ένα βιβλίο ιστορικής τεκμηρίωσης (άλλωστε εχουν προηγηθεί καταλληλότεροι ημών για το θέμα),  αλλά να πάμε σε έναν ευρύτερο στόχο που συμπεριλαμβάνει τη δραστηριότητα αλλά και την προοπτική  των νεότερων χρόνων,  κοντολογίς που έρχεται στο σήμερα αντλώντας δεδομένα από την αρχαία παρακαταθήκη. Ο ευρύτερος στόχος σχετίζεται με την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς, υλικής και άυλης, την οποία μας κληροδότησε το αρχαίο καθώς και το νεότερο μεταλλευτικό Λαύριο. Αυτός ο ευρύτερος στόχος είναι η  πρόκληση για αξιοποίηση από τις σύγχρονες γενιές.   Έτσι προέκυψε  ο δεύτερος θεματικός άξονας από το σύνθετο τίτλο του πονήματος:   Η ΛΑΥΡΕΩΤΙΚΗ ΑΛΛΟΤΕ ΚΑΙ ΤΩΡΑ

Έτσι διευρύναμε την αρθρογραφία ώστε να  περιλαμβάνει ένα σπονδυλωτό σύνολο από ενδιαφέροντα άρθρα,  που ανταποκρίνονται στον συνδυασμό των δύο θεματικών αξόνων του τίτλου  και τα οποία  συντάχθηκαν από μία πολυπρόσωπη συμμετοχή 29 έγκριτων διακεκριμένων Ελλήνων και ξένων επιστημόνων, ερευνητών, μελετητών και σκαπανέων της Λαυρεωτικής.  

Πράγματι, μετά από ένα εισαγωγικό κεφάλαιο-άρθρο που αφορά  στο χρονικό της ιστορικής διαδρομής της Λαυρεωτικής , των 6000 και πλέον ετών, ακολουθεί μία σειρά από  πρωτότυπα άρθρα (17 συνολικά) που  ομαδοποιούνται σε διακριτές  θεματικές γνωστικές  ενότητες  όπως: Γεωλογία – Ορυκτολογία, Ιστορία, Αρχαιολογία, Αρχαία και Νεότερη υλική και άυλη Μεταλλευτική κληρονομιά , Πολιτιστική και Βιομηχανική κληρονομιά  και οι οποίες αντιστοιχούν στο πολυεπίπεδο χαρακτήρα του γεω-μεταλλευτικού Λαυρίου.

Να τονιστεί σε κάθε περίπτωση το ανιδιοτελές ενδιαφέρον και η ανταπόκριση από τους 29 αυτούς  -ας επιτραπεί ο όρους- λάτρεις του Λαυρίου που ορισμένους τους έχουμε σήμερα εδώ με σκοπό να τους ευχαριστήσουμε και να τους τιμήσουμε. Επίσης μεγάλη ήταν  και η  ανταπόκριση που ακολούθησε  από  το αναγνωστικό κοινό,  όπως αποδεικνύεται από το πλήθος των θετικών και επαινετικών  σχολίων που συγκέντρωσε η ηλεκτρονική έκδοση του βιβλίου τον Νοέμβριο του 2023. Αλλά και η ζήτηση του έντυπου εγχειρήματος που θεωρείται ήδη συλλεκτική έκδοση.

Δεν οδηγούν όλοι οι δρόμοι κάπου!

 

Όλοι μιλάνε για συναίνεση ως βάση για τη συνύπαρξη, διαβούλευση και συζήτηση ως βάση για την πρόοδο και τη δημοκρατία, όμως ας πούμε κάτι. Υπάρχει διαφορά ανάμεσα σε μια δημιουργική συζήτηση και μια άσκοπη συζήτηση. Υπάρχει διαφορά ανάμεσα σε ένα καλοπροαίρετο τραπέζι με δεδομένα που οι άνθρωποι κοιτιούνται στα μάτια από ένα τραπέζι που οι καθήμενοι κοιτάνε αλλού... Πιστεύω ότι όλοι το έχουμε βιώσει αυτό, είτε στην προσωπική μας ζωή είτε στον δημόσιο βίο. Πριν προσπαθήσεις να πείσεις ή να "λογικέψεις" κάποιον, αναρωτήσου, αν αυτό το άτομο είναι αρκετά "ώριμο" ή αν διαθέτει τα "δεδομένα" ώστε να αντιληφθεί την έννοια μιας διαφορετικής προοπτικής.

Γιατί αν όχι, δεν υπάρχει απολύτως κανένα νόημα. Μερικές φορές, ανεξάρτητα από το πόσο καθαρά εκφράζεσαι, ο άλλος δεν ακούει για να καταλάβει - ακούει για να αντιδράσει. Εχει τη δική του γωνία και αρνείται να δει πέρα από τις πεποιθήσεις του. Μην φανταστείς ότι θα τις αλλάξει, όσο κι αν ασχοληθείς προσπαθώντας να δώσεις διαφορετική οπτική. Ανεξάρτητα από το πόση λογική ή αλήθεια παρουσιάζεις, θα είναι απρόθυμος να σκεφτεί μια άλλη άποψη και η ενασχόληση μαζί του απλά θα σε εξαντλεί. Είναι έτοιμος να διαστρεβλώσει, να εκτρέψει ή να απορρίψει ευθέως τα λόγια σου, όχι επειδή κάνεις λάθος, αλλά επειδή δεν θέλει ή δεν μπορεί να δει μια άλλη πλευρά. Δεν υπάρχει άλλη πλευρά εκτός από τη δική του... το έχει προαποφασίσει.. ή ακόμη κι αν προσπαθεί δεν καταφέρνει να συντονιστεί.. το αποτέλεσμα όμως είναι το ίδιο...

Η ωριμότητα δεν έχει να κάνει με το ποιος κερδίζει από μια διαφωνία -προσωπική ή δημόσια- αλλά με το να ξέρεις πότε ένας "καυγάς" δεν αξίζει. Δεν χρειάζεται να δοθεί κάθε μάχη. Δεν αξίζουν όλοι οι άνθρωποι ή οι ομάδες τους την εξήγησή σου. Δεν οδηγούν όλοι οι δρόμοι κάπου. Είναι κι αυτό μέσα στους δημοκρατικούς κανόνες και τους κανόνες τις ισότητας και της ελευθερίας λόγου και σκέψης. Μερικές φορές, το πιο δυνατό πράγμα που μπορείς να κάνεις είναι να αποσυρθείς από το τοπίο - όχι επειδή δεν έχεις τίποτα να πεις- αλλά επειδή αναγνωρίζεις ότι κάποιοι άνθρωποι ή ομάδες τους δεν είναι έτοιμοι να ακούσουν. Δυστυχώς, ο στόχος της συνύπαρξης ή της αμοιβαίας ωφέλειας από τη συνύπαρξη πάνε περίπατο, πρέπει όμως να το αποδεχτείς. Η ειρήνη, αν καταφέρεις να την εξασφαλίσεις ποτέ, είναι πιο πολύτιμη από το να αποδεικνύεις κάτι σε κάποιους που έχουν ήδη αποφασίσει ότι δεν θα αλλάξουν γνώμη...

Προς τον κ. Μ. Τζόρνταν...

Επέτυχα δια της αποτυχίας ή απέτυχα δια της επιτυχίας… Έτσι είναι αν έτσι νομίζετε….

[του κ. Πέτρου Τζεφέρη]

“Έχω χάσει πάνω από 9000 σουτ στην καριέρα μου.
Έχω χάσει πάνω από 300 παιχνίδια. Είκοσι έξι φορές με εμπιστεύτηκαν να πάρω το τελευταίο σουτ και το έχασα.
Έχω αποτύχει ξανά και ξανά στη ζωή μου.

Και γι’ αυτό πέτυχα.”

Μάικλ Τζόρνταν , o οποίος σήμερα γίνεται 62 ετών.


Διαβάζεται και ανάποδα…

Έχω πάρει έπαινο από όλους που μου ανέθεσαν κάτι, κατόπιν σκληρής δουλειάς και εστίασης στον στόχο

Έχω πάρει τα εύσημα διότι ποτέ δεν είπα όχι, ποτέ δεν αρνήθηκα, δεν είπα ότι αυτό δεν είναι για μένα..

Έχω πετύχει σε όλα τα θεματικά εργασιακά πεδία που….ασχολήθηκα…

όχι γιατί μου άρεσαν, αλλά γιατί έπρεπε, γιατί μπορούσα, γιατί πιέστηκα για να μπορώ…

Έκλαψα τις ελάχιστες φορές που αποδόθηκε σε μένα η επιτυχία…

Δεν έβγαλα χρήματα. Δεν είμαι μπασκετμπολίστας, ούτε ποδοσφαιριστής, ούτε αθλητής, ούτε καλλιτέχνης. Είμαι επιστήμονας.

Σπατάλησα χιλιάδες ανθρωποώρες στη μελέτη και στην επιμονή-εμμονή ώστε να μην αποτύχω…

Και γι΄ αυτό απέτυχα… και παίρνω χάπια για να υφίσταμαι…

Απέτυχα δεν της επιτυχίας… κύριε Μ. Τζόρνταν.

Σήμερα γίνομαι και εγώ 62 ετών… αλλά δεν σου μοιάζω.. είμαι μάλλον ένα φυσικό ερείπιο, αποτέλεσμα των στερεοτύπων της εμμονής και της επιτυχούς μου πορείας….

Καλημέρα σας….

Η Νέα ...Παιδαγωγική

Στην Τετάρτη Τάξη βασίλευε και κυβερνούσε ο Διευθυντής του Δημοτικού. Κοντοπίθαρος, μ' ένα γενάκι σφηνωτό, με γκρίζα πάντα θυμωμένα μάτια, στραβοπόδης. «Δε θωράς, μωρέ, τα πόδια του», λέγαμε ο ένας στον άλλο σιγά να μη μας ακούσει, «δε θωράς, μωρέ, πώς τυλιγαδίζουν τα πόδια του; και πώς βήχει; Δεν είναι Κρητικός». Μας είχε έρθει σπουδασμένος από την Αθήνα κι είχε φέρει, λέει, μαζί του τη Νέα Παιδαγωγική. Θαρρούσαμε πως θα 'ταν καμιά νέα γυναίκα και την έλεγαν Παιδαγωγική• μα όταν τον αντικρίσαμε για πρώτη φορά ήταν ολομόναχος• η Παιδαγωγική έλειπε, θα 'ταν σπίτι. Κρατούσε ένα μικρό στριφτό βούρδουλα, μας έβαλε στη γραμμή κι άρχισε να βγάζει λόγο.

 
Έπρεπε, λέει, ό,τι μαθαίναμε να το βλέπαμε και να το αγγίζαμε ή να το ζωγραφίζαμε σ' ένα χαρτί γεμάτο κουκκίδες. Και τα μάτια μας τέσσερα• αταξίες δε θέλει, μήτε γέλια, μήτε φωνές στο διάλειμμα• και σταυρό τα χέρια. Και στο δρόμο, όταν δούμε παπά, να του φιλούμε το χέρι. «Τα μάτια σας τέσσερα, κακομοίρηδες, γιατί αλλιώς, κοιτάχτε εδώ!», είπε και μας έδειξε το βούρδουλα. «Δε λέω λόγια, θα δείτε έργα!» Κι αλήθεια είδαμε• όταν κάναμε καμιά αταξία ή όταν δεν ήταν στα κέφια του, μας ξεκούμπωνε, μας κατέβαζε τα πανταλονάκια και μας έδερνε κατάσαρκα με το βούρδουλα• κι όταν βαριόταν να ξεκουμπώσει, μας έδινε βουρδουλιές στ' αυτιά, ωσότου έβγαινε αίμα.

Μια μέρα έδεσα κόμπο την καρδιά μου, σήκωσα το δάχτυλο:

— Πού είναι, κυρ δάσκαλε, ρώτησα, η Νέα Παιδαγωγική; γιατί δεν έρχεται στο σκολειό;
Τινάχτηκε από την έδρα, ξεκρέμασε από τον τοίχο το βούρδουλα.
— Έλα εδώ, αυθάδη, φώναξε, ξεκούμπωσε το πανταλόνι σου.
Βαριόταν να το ξεκουμπώσει μόνος του.
— Να, να, να, άρχισε να βαράει και να μουγκρίζει.
Είχε ιδρώσει, σταμάτησε.
— Να η Νέα Παιδαγωγική, είπε, κι άλλη φορά σκασμός!

Ήταν όμως και πονηρούτσικος ο σύζυγος τής Νέας Παιδαγωγικής. Μια μέρα μας λέει: «Αύριο θα σας μιλήσω για το Χριστόφορο Κολόμβο, πώς ανακάλυψε την Αμερική. Μα για να καταλάβετε καλύτερα, να κρατάει καθένας σας κι από ένα αυγό• όποιος δεν έχει αυγό, ας φέρει βούτυρο!».

Νίκος Καζαντζάκης - Αναφορά στον Γκρέκο, Εκδόσεις Καζαντζάκη

Mία ευχή για το 2025: έλεος, όχι άλλo brainrot!

 Εκτός από την γενικόλογη ανησυχία και τις χλιαρές ψευτο-απαγορεύσεις χρήσης των κινητών στα σχολεία, γίνεται κάτι άλλο; Η εκ των υστέρων εκλογίκευση (απαγόρευση) της χρήσης φαντάζει μάλλον αστεία...Το brainrot ήρθε για να μείνει... εκείνο που δεν μπορώ να εκτιμήσω είναι αν πραγματικά πρόκειται για brainrot...ή για μια μια ακόμη πιο επικίνδυνη μετάλλαξη του σύγχρονου νέου ανθρώπου... H καθημερινή βία στα παιδικά και εφηβικά δρώμενα περνάει σήμερα στα φτηνά καθημερινά ρεπορτάζ της τηλεόρασης και μένει εκεί. Ομως δεν είναι τυχαία.. Μπορεί από τον παραπληγικό υπεράνθρωπο του Πωλ Βιριλιό  που απλώς ασκούσε κριτική στον Κυβερνοκόσμο, να βαδίζουμε ολοταχώς σε κάτι άλλο ακόμη πιο δριμύ, βίαιο και απροσδόκητο που οδηγεί στην κοινωνική αποσύνθεση και που δεν τολμώ να κατονομάσω. Σε καλό να μας βγει... Χρόνια Πολλά!

Η φράση «brain rot» αποτυπώνει την επιρροή στην ψυχική ή πνευματική κατάσταση ενός ατόμου, από την υπερκατανάλωση περιεχομένου και δη διαδικτυακού περιεχομένου. Η φράση ανακηρύχθηκε για το 2024 ως «λέξη της χρονιάς» από το Oxford University Press. Οι γενιές Gen Z (η πρώτη που μεγάλωσε σε έναν πλήρως ψηφιακό κόσμο) και Gen Alpha (αλλά και τα millennials) ξέρουν τη φράση, ουδόλως όμως γνωρίζουν τους κινδύνους...Οι γονείς τους;

Οταν το 1854, ο αμερικανός συγγραφέας και νατουραλιστής φιλόσοφος Thoreau Henry-David (Χένρι-Ντέιβιντ Θορώ), ανέφερε για πρώτη φορά τη φράση «brain rot» στο εμβληματικό του έργο Walden, δεν μπορούσε φυσικά να φανταστεί ότι η φράση αυτή θα ήταν η φράση της χρονιάς του 2024.

Ο Thoreau στο έργο αυτό περιγράφει τις εμπειρίες του από τα δύο χρόνια (1845-1847) της παραμονής του σε μια καλύβα, στις όχθες της λίμνης Walden, κοντά στο Κόνκορντ της Μασαχουσέτης. Ο πρωτεργάτης -για πολλούς μελετητές- των σύγχρονων οικολογικών κινημάτων Thoreau ανακαλύπτει τη δύναμη της επαφής με τη Φύση και πρεσβεύει έναν εναλλακτικό, πιο λιτό και αντισυμβατικό τρόπο ζωής, σε σχέση με το πνεύμα εκβιομηχάνισης της εποχής του!!

 «Η επικοινωνία λοιπόν, των παιδιών είναι μέσω οθονών. Επικοινωνούν, αλλά δεν είναι η επικοινωνία που είχε η ανθρωπότητα, η διά ζώσης επικοινωνία. Αυτό που πρέπει να γίνει είναι εκλογίκευση της χρήσης. Εκεί λοιπόν, φαίνεται ότι η παρέμβαση θα είναι να χρησιμοποιούν όσο δυνατόν λιγότερο τα έξυπνα κινητά και τις ταμπλέτες και να μην τα χρησιμοποιούν στο σχολείο. Και σε πολλά σχολεία στην Αμερική, εκεί που το έχουν ψάξει το πράγμα έχουν σταματήσει. Δεν επιτρέπονται τα smartphones στα σχολεία. Και τώρα τα πιο μικρά παιδιά, η γενιά Άλφα, αυτά έχουν μεγαλύτερη ζημιά πάθει στον εγκέφαλό τους. Δηλαδή ποιο είναι το πρόβλημα εκεί; Ότι χάνουν την ικανότητα της προσοχής, που σημαίνει ότι δεν μπορούν να πάνε σε βάθος, να μάθουν κάτι σε βάθος και δεν μπορούν να δημιουργήσουν. Τα παιδιά λοιπόν, αυτά στην ουσία χάνουν ευφυΐα (…)».

 Από το βιβλίο του κ. Πέτρου Τζεφέρη,
Εξορύσσοντας ένα Πράσινο Μέλλον, 2024.

Δεν είναι τυχαίο που το Προφητικό οικολογικό μανιφέστο του Thoreau επιστρέφει και σήμερα με έναν τρόπο άκρως αφοπλιστικό που μάλλον αποδεικνύει πόσο ουτοπικό ειναι το εγχείρημα της επιστροφής στη Φύση στη σύγxρονη ζωή, όπως την έχουμε επιλέξει και δομήσει. 

Πάντως, ο κόσμος φαίνεται να ανησυχεί για το θέμα. Περισσότεροι από 37.000 άτομα ψήφισαν τη συγκεκριμένη φράση ανάμεσα σε άλλες πέντε λέξεις.

Πρόκειται για μια φράση που φαίνεται να αντικατοπτρίζει μια ευρύτερη ανησυχία στην κοινωνία ανακηρύχθηκε για το 2024 η «λέξη της χρονιάς» από το Oxford University Press. Από το «Rizz»  που είχε επιλεγεί το 2023, επιτέλους σε κάτι πολύ πιο σημαντικό!

Ο λόγος για τη φράση «brain rot» ή διαφορετικά «σήψη εγκεφάλου». Η φράση «brain rot» αποτυπώνει την «επιρροή στην ψυχική ή πνευματική κατάσταση ενός ατόμου, από την υπερκατανάλωση περιεχομένου (και δη διαδικτυακού περιεχομένου.

Ο όρος έχει αποκτήσει νέα σημασία στην ψηφιακή εποχή, ειδικά τους τελευταίους 12 μήνες. Κερδίζοντας έδαφος στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και του TikTok που χρησιμοποιείται περισσότερο από τις γενιές Gen Z και Gen Alpha, η φράση «σήψη του εγκεφάλου» χρησιμοποιείται για να εκφράσεις μια γενικευμένη ανησυχία για τον αρνητικό αντίκτυπο της υπερκατανάλωσης διαδικτυακού περιεχομένου. Δυστυχώς οι γενιές αυτές δεν είναι μόνο οι γενιές της της συμπερίληψης και της εξ αποστάσεως εργασίας αλλά και των παρενεργειών του brain rot ή demure που ορθώς αναδεικνύονται «λέξεις της χρόνιας».

Το 2024, το «brain rot» χρησιμοποιείται για να περιγράψει τόσο την αιτία όσο και το αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας και αφορά το περιεχόμενο χαμηλής ποιότητας που βρίσκεται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και στο διαδίκτυο.

Εκτός από την γενικόλογη ανησυχία και τις χλιαρές ψευτο-απαγορεύσεις χρήσης των κινητών στα σχολεία, γίνεται κάτι άλλο; Η εκ των υστέρων εκλογίκευση (απαγόρευση) της χρήσης φαντάζει μάλλον αστεία...

Το brainrot ήρθε για να μείνει... και προφανώς να μετεξελιχθεί σε κάτι χειρότερο...

Η κρίση του ανθρώπου και η απώλεια του τόπου!

«Εδώ ανθούσαν καρποφόρα δένδρα νερά κυλούσαν ως την παραλία κι ήταν ο τόπος ένα περιβόλι!Χρόνο το χρόνο φτάναν οι μπουλντόζες ξεκοίλιαζαν τη γη με τις δαγκάνες κι αναποδογυρίζανε τα δένδρα. Οι ρίζες τους στον ουρανό ριζώναν! Στους λάκκους φύτεψαν μπετοκολώνες:“Ενοικιάζονται δωμάτια, με θέα”!» («Χρονικό», Ιάκωβος Ψαρράς)

του Αντώνη Καπετάνιου*

Ο άνθρωπος σήμερα, ιδία ο Νεοέλληνας –ας τον στοχοποιήσουμε, όχι άδικα θαρρούμε...–, ως ολίγιστος και άγνωρος στο γύρω του καθώς είναι, υποβάλλει το σύστημα του κόσμου του στην ανισορροπία της ευτέλειας, σύμφωνα με την εκμεταλλευτική του λογική, υποβαθμίζοντάς το συνεχώς, χωρίς να διατηρεί τις θεμελιώδεις αξίες και ποιότητές του, και χωρίς, ως πλαστουργός και κτίστης, να δημιουργεί βάσει αυτών, ανάγοντάς τες ̇ κάτι που θα έδινε νόημα και προοπτική σε κείνο που προσδιορίζουμε ως ουσία της ύπαρξης. Ο σύγχρονος «Αρμαγεδδώνας», κατά την βιοτή της εξέλιξης, κάμνει τον άνθρωπο μικρόν, εν άθυρμα ̇ παρόλα ταύτα, εξουσιαστικό στον κόσμο του!

Η κρίση του ανθρώπου ως οντότητα επιφέρει την απώλεια του τόπου, δηλαδή της κατοικίας με την ευρύτερη έννοια, όπου ο άνθρωπος δραστηριοποιείται κι εκφράζεται –εξ ου κι ανέστιος είναι όποιος α(συ)ναίσθητα λειτουργεί...–, οδηγώντας τον κόσμο του σε περιβαλλοντική κρίση. Διότι, τόποι που προσβάλλουν το φυσικό οικοδόμημα, είναι μετέωροι/ξένοι με τον φύσει κόσμο, και αποσβένονται θνησιγενώς...

Η στάση ζωής του σύγχρονου Έλληνα προς το περιβάλλον του θ’ απογοήτευε τον ειλικρινή φιλέλληνα Πάτρικ Λη Φέρμορ, που το 1966 υποστήριζε: «Το τελευταίο από τα πανελλήνια χαρακτηριστικά, είναι ένας προσανατολισμός προς την αρετή, που μπορεί να έχει τις ρίζες του στα προτερήματα που εκτιμούσαν οι Αρχαίοι, είτε στην χριστιανική ηθική» [Fermor L. P., «Ρούμελη. Οδοιπορικό στη Βόρεια Ελλάδα», μετάφραση: Λίνα Κάσδαγλη, εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα 2009 (πρώτη έκδοση εις την αγγλικήν το έτος 1966), σελ. 193].

Δυστυχώς, ως σύγχρονοι απογοητεύουμε ακόμα κι εκείνους που καλόγνωμα μάς έβλεπαν, όπως τον Λη Φέρμορ, κι επιζητούσαν στη χώρα μας τον ελληνικό τρόπο του ζην, το ελληνικό πρότυπο ζωής, όπως καλλιεργήθηκε διά των αιώνων του ελληνικού βίου. Το φως που έλειπε από την Εσπερία, το έβρισκαν οι ξένοι στην Ελλάδα, αναζητώντας το στον τρόπο ζωής του Έλληνα, όπως διαμορφώνονταν μέσα από τη σχέση του με τα φυσικά στοιχεία.

Ένας ακόμα τέτοιος ξένος, που στέκονταν καλόγνωμα προς την Ελλάδα και την έβλεπε σύμφωνα με τις αξίες της, ήταν και ο Αμερικανός συγγραφέας Χένρυ Μίλλερ, που σημείωνε στον «Κολοσσό του Μαρουσιού»: «Η ελληνική γη ανοίγει μπρος μου σα βιβλίο της Αποκάλυψης. Δεν τόξερα πως η γη έχει τόσα πολλά, περπατούσα με δεμένα τα μάτια, με διστακτικά, τρεμουλιάρικα βήματα, ήμουν περήφανος κι απόκοτος, μου έφτανε πως ζούσα μια ψεύτικια, περιορισμένη ζωή μέσα στην πόλη. Το φως στην Ελλάδα μού άνοιξε τα μάτια, μπήκε μέσα στους πόρους μου, ελευθέρωσε όλο μου το είναι. Γύρισα πίσω στον κόσμο, έχοντας βρει το πραγματικό κέντρο και το αληθινό νόημα της επανάστασης» [Μίλλερ X., «Ο κολοσσός του Μαρουσιού», τίτλος πρωτοτύπου: The Colossus of Maroussi (Νέα Υόρκη 1941), μετάφραση: Ανδρέας Καραντώνης, εκδόσεις Γαλαξίας, Αθήνα 1965, σελ. 56].

Όπως και ο Γαλλοελβετός εμβληματικός αρχιτέκτονας Λε Κορμπιζιέ, που σημείωνε: «Γιατί ξοδεύει κανείς το χρόνο, το χρήμα, τις δυνάμεις τού ενθουσιασμού του, εξερευνώντας το έργο τόσων πανέμορφων επαρχιών μας, που δεν είναι παρά οι συνέπειες της πρωταρχικής αιτίας, και να αγνοεί την Ελλάδα; Υποστηρίζω ότι, κάθε άνθρωπος που αγαπά τη ζωή και αγωνιά για το αργό ναυάγιο της συνείδησης μέσα στη θύελλα της πρώτης μηχανοκρατίας, πρέπει να επιβιβάζεται στο πλοίο από τη Μασσαλία και να βάζει πλώρη για την Ελλάδα. Εκεί βρίσκεται η αφετηρία της Δύσης μας» («Point de Depart», Charles Edouard Jeanneret ‐ Le Corbusier).

Ιστορικά αν δούμε το ζήτημα, διαπιστώνουμε ότι, αρχικά η πρόοδος του ανθρώπου στηρίζονταν στην εξέλιξη του πολιτισμού, δηλαδή των υλικών και άυλων αγαθών, όπως «συνεργάζονταν» κατά τη σχέση του με τη γη, στα πλαίσια της δημιουργίας. Ειδικά στα χρόνια του Διαφωτισμού υπήρχε προσπάθεια για την τήρηση των ισορροπιών μεταξύ υλικού και άυλου, κάτι που σημαίνει ότι λειτουργούσε το κριτήριο ως αρχή για τις ενέργειες των ανθρώπων –που σήμερα μόλις, ω τι τραγικό, επιχειρείται να επανεισαχθεί η σημασία του κριτηρίου με τη βιώσιμη ανάπτυξη, για τη συνεξέλιξη πολιτισμού και φύσης! Στα κατοπινά χρόνια όμως, το υλικό υπερίσχυσε του φυσικού, για να φτάσουμε στις μέρες μας, η πρόοδος της ανθρωπότητας να νοείται ως αυστηρά οικονομική και να έχει υποκατασταθεί με αυτήν της ανάπτυξης.

Ο άνθρωπος έτσι, αν και παρών, δε συμμετέχει, δεν αισθάνεται, απέχει από το όλον. Λειτουργεί μηχανικά σ’ ένα τεχνοκρατικό σύστημα παραγωγής και κατανάλωσης, εικόνων κι εντυπώσεων, ανέσεων και απολαύσεων, ύλης και μάζας. Σε αυτό το μοντέλο ζωής αισθάνεται κυρίαρχος, αλλά κατά βάσιν είναι αδύναμος κι απροστάτευτος, μικρός και ουτιδανός. Είναι τραγικός διότι δε λογίζεται ως οντότητα, αλλά ως στοιχείο παραγωγής.

Ο υπερ‐πολιτισμός του ανθρώπου τον έχει απομακρύνει από τη γη και τις αξίες της. Αποτέλεσμα τούτων είναι να μην προσλαμβάνει ο άνθρωπος τα γύρα, να μην αισθάνεται «το» και «τους» γύρω, ν’ αγνοεί την ουσία των πραγμάτων. Η κουλτούρα του (με την έννοια της απόκτησης παιδείας πολιτισμού) δεν του επιτρέπει να δει πέρα από κείνα που φαίνονται, από τα προσφερόμενα. Βλέπει τα ορατά, αλλά αγνοεί τα αισθητά, για τα οποία δε νοιώθει υποβολή, δε νοιώθει έλξη, δε νιώθει δέος. Το βιοπεριβάλλον τού είναι ξένο, περιττό ̇ δεν έχει λοιπόν κανέναν ενδοιασμό να το θίξει! Οι πράξεις του αποτελούν αποτέλεσμα αντίδρασης ή μηχανικής λειτουργίας, κι όχι αίσθησης των κοινών, πρόσληψης των υπαρκτών, προσπάθειας για δημιουργία κι απόκτηση ποιοτήτων ̇ οι πράξεις του αποτελούν απότοκο σκοπιμοτήτων (για την εξυπηρέτησή του) κι όχι δημιουργικής αντίληψης του κόσμου. Ο τόπος, ο ανθρωπογενής χώρος αν θέλετε, δε βιώνεται και μηχανικά γίνεται αντιληπτός, με φονξιοναλιστικά/τεχνοκρατικά κριτήρια και μόνον, κι όχι συμμετοχικά, όπως συνέβαινε παλαιότερα, όταν ζούνταν. Αυτή, εξάλλου, είναι και η ουσιώδης διαφορά του χθες με το σήμερα, ως προς την εννόηση και βίωση του τόπου, που οδηγεί τελικά στην απώλειά του.

Η κατάρα του έκπτωτου λες, κάμνει τον άνθρωπο ξένο στον κόσμο του, τον κάμνει ανέστιο σε αυτόν. Είναι ύβρις η ασέβεια προς το φυσικό/κοσμολογικό δημιούργημα, καταστρατήγηση των αρχών και των κανόνων της κατοίκησης, έκπτωση και απόταξη από τη δημιουργία. Διότι, όπως ορθά-ορθότατα λέγει ο Γερμανός φιλόσοφος Μάρτιν Χάιντεγκερ: «το θεμελιώδες χαρακτηριστικό του κατοικείν, είναι το φείδεσθαι» (στο «Κτίζειν, κατοικείν, σκέπτεσθαι», σελ. 35). Η πρόσληψη του φείδεσθαι ως αρχή, μας προσανατολίζει σε οικονομία πόρων, δηλαδή σε οικονομία δυνάμεων –αφού η δυνατότητα του ανθρώπου να παράξει, είναι δυνατή σε μεγάλο βαθμό, αλλά απαιτείται λογισμός στην πράξη του.

Όμως, πρωτίστως πρέπει να σκεφτούμε το δημιούργημα, τους δυνάμενους πόρους του, τη δυνατότητά του δηλαδή ν’ αντεπεξέρχεται στην ανθρώπινη ενέργεια χωρίς να υποβαθμίζεται. Πρέπει να λογίζουμε, το όριό του, να σκεφτόμαστε και να φιλοσοφούμε πάνω στο πράγμα ως προς τις συνέπειες της πράξης μας, κι όχι μόνο να υπολογίζουμε, διότι τότε –λειτουργώντας αυστηρά τεχνοκρατικά– μετρούμε τις αντοχές του συστήματός μας σύμφωνα με τις προσφορές του και το εξαντλούμε με την εκμετάλλευσή του. Πρέπει να το «μετρούμε» σε σχέση με τις δυνατότητές του, με τις ποιότητες και τις αξίες του, για να συνεχίζει ως δημιούργημα στην εξέλιξή του να υφίσταται.

Είναι χαρακτηριστική, σε σχέση με τα παραπάνω, η σκέψη (πάλι) του Μάρτιν Χάιντεγκερ, ο οποίος λέγει: «Να είναι κανείς άνθρωπος σημαίνει να είναι πάνω στη γη ως θνητός: σημαίνει να κατοικεί». Το κτίζειν, δε, ως κατοικείν «εκδιπλώνεται προς την κατεύθυνση του κτίζειν το οποίο καλλιεργεί, συγκεκριμένα την ανάπτυξη –και προς την κατεύθυνση του κτίζειν το οποίο ανεγείρει κτίρια». Και το νόημα της κατοίκησης απορρέει από τη διαπίστωση ότι, «...κάθε κτίζειν είναι εν εαυτώ κατοικείν. Δεν κατοικούμε επειδή έχουμε κτίσει, αλλά κτίζουμε και έχουμε κτίσει, καθόσον κατοικούμε, δηλαδή είμαστε ως οι κατοικούντες. (...) Οι θνητοί κατοικούν, καθώς σώζουν τη γη (...) που σημαίνει: αφήνω κάτι ελεύθερο να εισέλθει στην καθαυτό (ιδιάζουσα, προσίδια) ουσία του» (στο «Κτίζειν, κατοικείν, σκέπτεσθαι», σελ. 29, 33 & 39 αντίστοιχα).

Αποτέλεσμα της «αποστασιοποίησης» του ανθρώπου από τον περιβάλλοντα κόσμο του, είναι να μην αισθάνεται το περιβάλλον στ’ οποίο λειτουργεί, να μην «κατοικεί» (σ)τη φύση, να μην έχει σχέση με αυτήν, να μη δημιουργεί τόπους, να μην έχει «ρίζες» στη γη, να μην «ανήκει» κάπου... Διότι, έχει χαθεί η επαφή με τη γη, με τη φύση, με το περιβάλλον, με τα γύρω. Και τούτο είναι φοβερό, καθότι ο άνθρωπος περιβάλλεται από τον κόσμο του χωρίς να τον νοιώθει! Λες κι ασύνδετα υπάρχει, λες κι ασυναίσθητα λειτουργεί, σε κοινωνίες ανάγκης, ασυνείδητες, χωρίς ταυτότητα, φτιάχνοντας ασυνάρτητα κόσμους εφήμερους, εγωιστικούς, μηχανικούς. Η κρίση του κατοικείν, είναι κρίση του δημιουργείν, που οδηγεί στην απώλεια του τόπου, κι οφείλεται στην κρίση του ανθρώπου, που έπαψε να σκέπτεται και να ενεργεί ως δημιουργός –αντίστροφα αν προσδιορίζαμε τη συνθήκη τούτη, θα μιλούσαμε για «γέννηση» του τόπου διά του «κτίζειν».

Λέγει ως προς τούτα ο Νορβηγός συγγραφέας, αρχιτέκτων και θεωρητικός της αρχιτεκτονικής Christian Norman‐Schulz: «Η περιβαλλοντική κρίση, σημαίνει κρίση της ανθρώπινης υπόστασης». Καθότι: «...η διαμόρφωση της ανθρώπινης ταυτότητας, γενικά εξαρτάται από την ανατροφή μας μέσα σ’ ένα περιβάλλον με τα ιδιαίτερα “χαρακτηριστικά” του γνωρίσματα». Καταλήγει δε σ’ αυτό, έχοντας πριν αναγνωρίσει την απώλεια του τόπου, που οδηγεί στη περιβαλλοντική κρίση: «Χάθηκε ο οικισμός ως ένας τόπος στη φύση, χάθηκαν οι “εστίες” της πόλης ως τόποι κοινωνικής ζωής, χάθηκε το κτήριο ως ένας μικρότερος τόπος με νόημα... (...) Τα περισσότερα σύγχρονα κτήρια μοιάζουν να υπάρχουν μέσα στο “πουθενά”. Δε σχετίζονται με το τοπίο, ούτε με ένα συνεκτικό αστικό σύνολο, αλλά ζουν την αφηρημένη ζωή τους σ’ ένα είδος μαθηματικού‐τεχνολογικού χώρου, όπου η διάκριση μεταξύ πάνω και κάτω (γης και ουρανού), είναι σχεδόν ανύπαρκτη. Η ίδια αίσθηση, του “πουθενά”, συναντάται και στα εσωτερικά των κατοικιών. Μια ουδέτερη, επίπεδη επιφάνεια έχει υποκαταστήσει τις αρθρωμένες οροφές του παρελθόντος, και το παράθυρο περιορίζεται σε μια τυποποιημένη συσκευή, που αφήνει να περάσει μια μετρήσιμη ποσότητα αέρα και φωτός. (...) Γενικά, χάνονται όλες οι ποιότητες, και μπορούμε να όντως να μιλάμε για μια “περιβαλλοντική κρίση”» (Norman‐Schulz Chr., «Genius loci: Το Πνεύμα του Τόπου. Για μια Φαινομενολογία της Αρχιτεκτονικής», επιστημονική επιμέλεια: Αναστασία Πεχλιβαδίνου‐Λιακατά, μετάφραση: Μίλτος Φραγκόπουλος, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Ε.Μ.Π., Αθήνα 2009, σελ. 205).

Ο Νίκος Καζαντζάκης, στο ταξίδι του στο Άγιον Όρος με τον Άγγελο Σικελιανό, αναθεωρεί ως προς τα νοούμενα συναισθανόμενος το μεγαλείο της φύσης μέσα από τη μικροχαρά της πρόσληψης μιας ανθισμένης αμυγδαλιάς, η οποία ανάγεται στην αίσθησή του ως βασικό στοιχείο για το ευ της ζωής. Λέγει σχετικά:

«Σαράντα μέρες περιδιαβάζαμε το Άγιον Όρος, κι όταν, τελεύοντας πια τον κύκλο, ξαναγυρίζαμε, παραμονή Χριστούγεννα, στη Δάφνη να φύγουμε, το πιο απροσδόκητο, το πιο αποφασιστικό θάμα μάς περίμενε: μέσα στην καρδιά του χειμώνα, σ’ ένα φτωχικό περβολάκι, μια μυγδαλιά ανθισμένη!

Άρπαξα το φίλο μου από το μπράτσο, του ‘δειξα το ανθισμένο δέντρο.

–Τυραννούσαν την καρδιά μας, Άγγελε, είπα, σε όλο μας ετούτο το προσκύνημα, πολλά και πολύπλοκα ρωτήματα ̇ και τώρα, να η απάντηση!

Ο φίλος μου κάρφωσε το γαλάζιο μάτι του απάνω στην ανθισμένη μυγδαλιά ̇ έκαμε το σταυρό του, σαν να προσκυνούσε άγιο ̇ θαματουργό κόνισμα, και κάμποση ώρα έμεινε άλαλος. Κι ύστερα, αργά:

–Ένα τραγούδι, είπε, ανεβαίνει στα χείλια μου ̇ ένα πολύ μικρό τραγούδι, ένα χαϊκάι.

Κοίταξε πάλι τη μυγδαλιά:

–Είπα στη μυγδαλιά: “Αδελφή, μίλησέ μου για το Θεό”. Κι η μυγδαλιά άνθισε».

Το δωμάτιο ως τόπος που εξυπηρετεί το κατοικείν προκύπτει από την πράξη και την αύρα του ανθρώπου σε αυτό, κατά το γίγνεσθαι. Τα στοιχεία του λογίζονται στη βάση της προσφοράς στο όλον. 

Το δωμάτιο ανήκει στην οικία κι αυτή στην πόλη (την κοινότητα). Η εφαρμογή της αρχής αυτής επιτυγχάνεται όταν ο άνθρωπος εκφράζεται εν τω όλω, καθώς κι όταν τα στοιχεία της φύσης «συνομιλούν» σε μια συμμετοχική πράξη ζωής του ανθρώπου με το γύρω. Δέστε το τούτο στα λόγια του Χάιντεγκερ, ο οποίος αναφέρεται σ’ έναν ελληνικό ναό: «Το στίλβωμα και η λάμψη της πέτρας, αν και αυτή φαινομενικά αστράφτει μόνο χάρη στον ήλιο, αποκαλύπτει ωστόσο πρώτη στο φως, το φως της ημέρας, το εύρος του ουρανού, το σκοτάδι της νύχτας» (στο «Κτίζειν, κατοικείν, σκέπτεσθαι», σελ. 59).

Κατά βάσιν τούτο συμβαίνει: Ο άνθρωπος, με τα τεχνικά έργα του και τις ενέργειες διοργανισμού του φυσικού «άμορφου» χώρου, διαμορφώνει την τάξη που νομίζει ότι αρμόζει, και που τον εξυπηρετεί στη ζωή του. Η τάξη αυτή αποτελεί την αρνητική εντροπία του συστήματος της ζωής, αφού τούτο υπόκειται σε έντονες και φορές μη αναστρέψιμες διεργασίες, που, για να μπορεί ως φυσικό σύστημα να τις δεχτεί, θα πρέπει οι ενέργειες ν’ ακολουθούν τους νόμους της φύσης, προασαρμοσμένες στην ανάγκη ή το μέτρο του ανθρώπου. Οι αλλαγές που επέρχονται με την ανθρώπινη ενέργεια –ότι προσδιορίζουμε ως νέα φύση, ως μεταλλαγή κ.ά.–, γίνονται θετικά αποδεκτές εάν δημιουργούν ολότητες (με την ουσιαστική σημασία της έννοιας, που εμπερικλείει την πληρότητα και την ισορροπία), εάν δημιουργούν/συντηρούν τόπους κι ακολουθούν τη φυσική νομοτέλεια.

Η διά του χρόνου συνεχής κι επαυξανόμενη χαώδης αταξία, που εκλαμβάνεται ως ασκήμια, ως υπερβολή, ως αναρχία, ως αποδιοργάνωση ή διαταραχή, δημιουργεί αστάθεια και τελικά κατάρρευση του ανθρώπινου οικοδομήματος –και του φυσικού εννοείται, στη γενικότερη θεώρησή του, με τον άνθρωπο εν αυτώ, στη βάση εννόησης της ανθρωπογενούς φύσης–, λόγω της μη εναρμόνισής του με τους αέναους φυσικούς νόμους και κανόνες, που θα του έδιδαν τη δυνατότητα (τη δυναμική) της προσαρμογής, της θεραπείας, της αποκατάστασης, της συνέχειας. Η αυτο‐οργάνωση του συστήματος της ζωής επέρχεται διά της ανθρώπινης πράξης, κι όχι διά της ανατροπής ή της αποχής του ανθρώπου από το όλον.

Από την άλλη πλευρά, η φυσική τάξη στο χώρο, που εκλαμβάνεται ως το «άμορφο» και προκύπτει από την εγγενή, τη θετική, εντροπία του συστήματος, εξυπηρετεί την αναγέννηση και τη συνέχειά του, όμως λείπει η δυναμική της έξωθεν επέμβασης, που εναλλαγή, (πολυ)ποικιλότητα κι ανανέωση χαρίζει, και δημιουργεί εξέλιξη. Η κατάσταση αυτή δίδει στο σύστημα χαρακτηριστικά οικολογικής σταθερότητας (προσπάθεια δημιουργίας κοινωνίας climax), ακριβώς επειδή η δυναμική του ακολουθεί τους κανόνες της προκαθορισμένης βραδείας φυσικής εξέλιξής του.

Ο άνθρωπος συνεπώς, για χάρη του εφικτού που δεν προσβάλλει και της δυνατότητας διά της ενέργειάς του να δημιουργεί ισορροπίες, λειτουργώντας στα πλαίσια της εντροπίας του συστήματος ζωής, οφείλει να δημιουργεί φύση ζωής όταν αυτή απόλλυται, ή να τη συντηρεί, να τη βελτιώνει και να την αυξάνει, στα πλαίσια της δυναμικής της, προσαρμόζοντας/εντάσσοντας τα έργα του στη λογική της φυσικής συνέπειας, που θέλει τον άνθρωπο –καθότι ον της φύσης ο ίδιος...– να δρα στο φυσικό χώρο χωρίς να χαλνά και ν’ ασχημονεί, χωρίς να υποβαθμίζει και να καταστρέφει –και πάντως, όταν συμβαίνει αυτό (όχι κατά σύστημα, αλλά κατ’ ανάγκη), να έχει τη δυνατότητα να θεραπεύει.

*από το βιβλίο του «ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΚΑΙ Η ΥΠΟΧΡΕΩΣΗ ΣΤΗ ΦΥΣΗ», έκδοση ιδίου, Αθήνα 2020, https://www.bookstation.gr/Product.asp?ID=55012).

5/6/2024: Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος

«Κύριε, Μη μου λογαριάσεις που αγάπησα τη Γη
περισσότερο από τους ουρανούς,
μη μου λογαριάσεις που η ψυχή μου
είναι βαριά από τη συνείδηση της Γης…»
(«Το τραγούδι της Γης», Στρατής Μυριβήλης)


Η ΕΓΝΟΙΑ ΤΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ, ΕΓΝΟΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΓΗ
Ο άνθρωπος, πολίτης της γης
«Αυτός λοιπόν ο Κόσμος πάει να γίνει Ωραίος
ο άπειρα ωραίος, ο άφταστος, ο απαράμιλλος,
άριστος των δυνατών Κόσμων,
όλων των δυνατών Κόσμων, των ενδεχόμενων, των πιθανών,
που θα μπορούσαν να γίνουν μ’ ένα “γενηθήτω”
και δεν έγιναν,
έμειναν πίσω από τη δυνατότητά τους,
ξεπεράστηκαν».
(«Το περιστέρι και τα Επτά Αναστάσιμα Θαύματα», Γιώργος Θέμελης)

Μικρές του ανθρώπου εποχές. Μικρές του κόσμου προσμονές. Μικρές της ζήσης αντοχές. Εγκλωβισμένος θαρρείς στο τέλμα του ο άνθρωπος, ένα τέλμα που ο ίδιος δημιούργησε για να άγει, αφήνεται να δεινοπαθεί στις πλάνες του, βαυκαλιζόμενος με την εφήμερη ευτυχία της απόλαυσης των ελαφρών της ζήσης˙ που –αλί!– ανεπαισθήτως τον βαραίνουν και τον ακινητούν. Παράλληλα, σισύφειοι μόχθοι και επίμοχθοι κόποι κρατούν σφαληχτό το βίο˙ δεν τον αφήνουν ν’ απλωθεί, να πράξει, να παράξει , να δώσει . Μα τούτο κατ ’ ουσίαν συμβαίνει: στη νυξ του βίου του ο άνθρωπος παραδέρνει, αναλισκόμενος στα μικρά της ύλης, που τον αποσκληρούν και τον καταστέλλουν. Τη γη χρησιμοποιεί εκμεταλλευτικά για να εκπληρώσει το άγονο πολιτισμικό του ιδεώδες στα πλαίσια της νεοζωής, το ιδεώδες της ευμάρειας και της παραθεωρημένης ευζωίας, μη λογίζοντας μολοντούτο τις αντοχές της.

Ξένος με το περιβάλλον του ο άνθρωπος, με τον κόσμο του, με την ύπαρξή του, δεν (επι)κοινωνεί με τη γη (με τη «μάνα», τη γεννήτορά του) και δεν «ποιεί ζωή». Οι πανανθρώπινες αξίες αγνοούνται, το ίδιο και οι κλασικές ελληνικές αρετές –του μέτρου, της λιτότητας, της δικαιοσύνης , της ευδαιμονίας, της ευσέβειας, της ελευθερίας, της αιδούς , της άμιλλας , της φιλίας , του έρωτα , της συμπόνιας (του ελέους), της αυτάρκειας, της εργασίας (για το ευ ζην), της ευγένειας, της ισονομίας και της ισοπολιτείας, της αξιοκρατίας, της ουσιαστικής και βαθιάς παιδείας, της καλοκαγαθίας, της φρόνησης, της ευβουλίας, της σοφίας, της φιλοσοφίας, της ομορφιάς, της αισθητικής. Τ’ αρχέτυπα, ξένα με τα σύμβολα της νεοζωής, δε συγκινούν και ανέγνωστα χάνονται.

Μπρος στον «Αρμαγεδδώνα» της εξέλιξής του ο άνθρωπος οφείλει να δει την Αποκάλυψη της ζωής του, όπως με την απομείωσή του ως οντότητα τού φανερώνεται, και να στραφεί στα πηγαία που έθιξε και τ’ απόδιωξε από το κοινωνικό του γίγνεσθαι , από το «επί» και «περί» του, επαναπροσδιορίζοντας τη ζωή του. Η νοιάξη της γης και η επιστροφή του στο αξιακό της σύστημα, είναι βασικό απαιτούμενο για την επιτέλεση της πράξης της ζωής δημιουργικά, αφού από τη γη, από τη φύση, ξεκινούν όλα˙ και σε αυτήν , με τον έναν ή άλλον τρόπο, καταλήγουν. Η συνέχεια, το μέλλον της ανθρωπότητας, συναρτώνται με την κατάσταση της γης και το πώς η φύση αντιμετωπίζεται από τον άνθρωπο. Με άλλα λόγια, ο άνθρωπος εξαρτά το μέλλον του, που είναι το μέλλον της γης, ο οποίος ως διαχειριστής, λειτουργός και συμμέτοχος στο φυσικό όλον, οφείλει για τη γη να πράττει συνετά και με συνείδηση. Το κτίζειν, ως έκφραση του δημιουργείν, «ποιεί φύση» στα πλαίσια της δημιουργίας. Οφείλουμε εν προκειμένω να διαχωρίσουμε τη σημασία της έννοιας «δημιουργία», από την έννοια «παραγωγή». Διότι, το «παράγω» αναφέρεται στο ενέργημα, ενώ το «δημιουργώ» στην ενέργεια. Το «παράγω» παραπέμπει στο γέννημα, ενώ το «δημιουργώ» στη γέννηση –δε λέμε, λ.χ., «δημιουργώ προϊόντα», αλλά «παράγω προϊόντα». Το δημιούργημα σε αυτή του τη διάσταση αποτελεί αξία διότι εμπεριέχει την έννοια της φύσης του πράγματος στη θεώρησή του. Η φύση του πράγματος, είναι το «Είναι» του . Είναι αυτό που εισάγεται ως πνεύμα όταν δημιουργείς, ως έμπνευση και σπουδή όταν «ποιείς φύση». Διά τούτο και ο άνθρωπος πράττει φυσικώς όταν δημιουργεί, όταν φτιάχνει «ποιήματα» ζωής –όταν δηλαδή ποιεί στη γη και δεν παραποιεί, όταν κατά φύσιν κι όχι παρά φύσιν λειτουργεί!

(από το βιβλίο του Α. Καπετάνιου «ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΚΑΙ Η ΥΠΟΧΡΕΩΣΗ ΣΤΗ ΦΥΣΗ», έκδοση ιδίου, Αθήνα 2020, https://www.bookstation.gr/Product.asp?ID=55012).

ΤΟ ΑΡΚΑΔΙΚΟ ΙΔΕΩΔΕΣ ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟΥ ΙΔΑΝΙΣΜΟΥ

του Αντώνη Καπετάνιου*

  Et in Arcadia ego (1637-1638). Louvre, Paris. Nicolas Poussin (“Οι Βοσκοί της Αρκαδίας”)

Οι Ευρωπαίοι ρομαντικοί, θεριεμένοι από τον πόθο τους γι’ αγνή κι ανόθευτη φύση, αναζήτησαν και βρήκαν τον τόπο των ιδανικών τους στην Ελλάδα, στην Αρκαδία, στη γη του Πάνα και της Μέλαινας Δήμητρας, ως τόπο έκφρασης του αισθητικού, κοινωνικού, αλλά και πολιτικού τους προτύπου. Στον τόπο αυτό θεώρησαν ότι επικρατεί η κοινωνική αρμονία, η ειδυλλιακή φύση, η ευσέβεια, ο αγνός έρωτας και η καρποφορία. Η ζωή στην αρκαδική γη συμβόλιζε τον εξιδανικευμένο τρόπο ζωής, οπού οι άνθρωποι ζουν απλά ως βοσκοί σε αρμονία με τη φύση κι αφιερώνουν τον χρόνο τους στην ποίηση, τη μουσική, τον έρωτα, την ανεμελιά. Ο φανταστικός τούτος τόπος τοποθετείται, όπως προείπαμε, στην ελληνική Αρκαδία. Ήταν η Ευδαίμων Αρκαδία.

Ο προσδιορισμός της Αρκαδίας ως τόπου συμβολικού προέκυψε αφενός λόγω της δρυμώδους και πλούσιας φύσης της, αφετέρου λόγω του γεγονότος ότι οι Αρκάδες, που είναι από τα αρχαιότερα ελληνικά φύλα, δεν υποτάχθηκαν στους Δωριείς κατά την κάθοδο των τελευταίων στην Ελλάδα, και διατήρησαν την ανεξαρτησία τους ζώντας απομονωμένοι και ξέγνοιαστοι στο ειδυλλιακό φυσικό περιβάλλον της χώρας τους, χωρίς πολέμους και καταστροφές, βόσκοντας τα κοπάδια τους κι απολαμβάνοντας τις ομορφιές του τόπου τους. Τούτη η κατάσταση δημιούργησε την ιδεατή θεώρηση της ζωής στους ευρωπαίους, που συνδύαζε την ανεξαρτησία του πνεύματος και την ελευθερία της ζωής, μέσα στην αγνή κι ανόθευτη φύση. Έτσι προέκυψε το αρκαδικό ιδεώδες, τ’ οποίο έκρυβε συμβολισμούς που εξίταραν τους ευρωπαίους και τους ωθούσαν σε υπερβολές κι εξιδανικεύσεις.
Έφτιαξαν με τον τρόπο αυτό οι ρομαντικοί έναν ιδεατό τόπο αναφοράς, τον οποίο μνημόνευαν ως προορισμό στο λόγο και τα έργα τους, στα πλαίσια της κοσμοθεωρίας τους.

Το «Et in Arcadia ego», που αποδίδονταν ως «κι εγώ στην Αρκαδία ανήκω», υποδήλωνε την επιθυμία που ανήχθη σε αξία, και συνιστάτο σε ταξίδι στον ιδανικό τόπο −ο οποίος, από συμβολικός προορισμός γίνηκε επίγειος παράδεισος κι αναζητήθηκε στην Αρκαδία της Ελλάδας. Ήταν μια φράση που αρχικώς χρησιμοποιήθηκε από τον Βιργίλιο στα βουκολικά ποιήματά του, ενώ το έτος 1622 έγινε πίνακας του Ιταλού ζωγράφου Τζοβάννι Φραντσέσκο Γκουερτσίνο, και στη συνέχεια εμβληματικός πίνακας του Γάλλου ζωγράφου Νικολά Πουσσέν –για την ακρίβεια, ο Πουσσέν δημιούργησε δύο τέτοιους πίνακες, τον έναν το 1627 και τον άλλον το 1639. Ο τελευταίος πίνακας, που είναι ιδιαίτερα συμβολικός και ο πιο γνωστός της σχετικής θεματογραφίας, αναπαριστά δύο βοσκούς της Αρκαδίας να περιεργάζονται την περίφημη επιγραφή «Εt in Arcadia ego», που είναι χαραγμένη στον τάφο βοσκού και τη διαβάζει περαστικός έφηβος, ενώ τους παρατηρεί υψίκορμη κόρη. Με τον τρόπο αυτόν ο Πουσσέν προσδιόρισε τον ιδανικό τόπο οπού καταλήγει η ζωή, δηλαδή την Αρκαδία, που αποτελεί (ή πρέπει ν’ αποτελεί) τον συμβολικό προορισμό του ανθρώπου.

Παρά τους όποιους συμβολισμούς της φράσης «Et in Arcadia ego», μένουμε στο γεγονός τής ύπαρξης πλούσιας φύσης στην Αρκαδία, όπως την ήξερε (λόγω της φήμης της) και με βουκολική διάθεση την απέδωσε ο Βιργίλιος στις απλοϊκές «Εκλογές του» (γράφτηκαν το 42 π.Χ.), μια σειρά ποιημάτων που προσδιορίζονται τοπικά στην αρκαδική γη, από τα οποία και ξεκίνησε ο κατοπινός μύθος του αρκαδικού τοπίου –«…μα εγώ τραγούδησα βοσκούς, αγρούς και ηγεμόνες», αναφέρεται στο επιτύμβιο επίγραμμα στον τάφο του Βιργίλιου. Η Αρκαδία ήταν βεβαίως ένα υπαρκτό τοπίο, αλλά ανήχθη σε πνευματικό, συνιστώντας την ιδανική χώρα του ζην, στην οποία κυριαρχούσε η φύση και ο άνθρωπος εμπνεόταν από αυτήν και λειτουργούσε ως μέρος της˙ ως ο ίδιος φύση. Σύμφωνα με το μύθο του αρκαδικού τοπίου, στη δρυμώδη Αρκαδία έβρισκες το ιδανικό, την ουσία της ύπαρξης. Ο Ρωμαίος ποιητής Βιργίλιος στις «Εκλογές» άντλησε την έμπνευσή του από τους ελληνικούς μύθους και από τους Έλληνες βουκολικούς ποιητές –ιδιαίτερα από τον Θεόκριτο.

Οι βουκολικοί ποιητές έγραφαν βουκολικά ποιήματα, τα επονομαζόμενα «Ειδύλλια», που ήταν ύμνοι της φύσης και της υπαίθριας ζωής. Ξεκίνησαν από έμμετρους διαγωνισμούς των βουκόλων, δηλαδή των ποιμένων βοσκών, οι οποίοι είχαν σημαντική θέση στις κοινωνίες των Λακώνων, των Αρκάδων και των Σικελών, λόγω της ζηλευτής τους θέσης νάναι σ’ επαφή με τη φύση. Αυτοί περιέγραφαν τον τρόπο της ζωής τους στην ύπαιθρο ποιητικά, και τιμούσαν δι’ αυτού του τρόπου τη φύση για την προσφορά της. Τ’ αυτοσχέδια άσματα που συνέθεταν ονομάζονταν αρχικά «βουκολισμοί» και παρουσιάζονταν ως άτυποι διαγωνισμοί, δηλαδή ως αμοιβαίες ωδές μεταξύ των βουκόλων, με θεατές τους ανθρώπους της υπαίθρου (σήμερα θα λέγαμε ότι αυτή η κατάσταση σώζεται, π.χ. με τις μαντινάδες στην Κρήτη, που όμως έχουν ποικίλη θεματολογία και δεν αναφέρονται αποκλειστικά στη ζωή στη φύση). Ο Θεόκριτος ανέδειξε το συγκεκριμένο είδος ποίησης γράφοντας τριάντα ειδύλλια, στα αποία περιγράφονται ειδυλλιακές εικόνες της ελληνικής φύσης, που συνθέτουν την ομορφιά της, καθώς και την απλοϊκή ζωή των κατοίκων της υπαίθρου. Δέστε ένα χαρακτηριστικό ειδύλλιό του:

«Χαρούμενοι ξαπλώσαμε σε μυρωδάτα σκίνα
και πάνου σ’ αμπελόφυλλα που ‘ταν φρεσκοκομμένα.
Επάνωθέ μας σείονταν πολλές φτελιές και λεύκες
και το νερό το ιερό, που έτρεχε κοντά μας
απ’ των νυμφών το σπήλαιο κελάριζε κυλώντας.
Οι σταχτεροί οι τζίτζικες μεσ’ στη σκιά των δένδρων
δεν έπαψαν το άσμα τους, μα όλο τραγουδούσαν.
Ο βάτραχος ξεφώνιζε απ’ τα πυκνά τα βάτα,
τραγούδι λεν οι κορυδαλλοί, λαλούν οι καρδερίνες.
Κλαίν’ οι τρυγόνες κι οι ξανθές οι μέλισσες πετάνε
γύρω και πάνου απ’ τα νερά στη γη π’ αναπηδούσαν,
το καλοκαίρι ευώδιαζε πλούσιο γύρωθέ μας
και το φθινόπωρο μαζί μοσχοβολούσε ισάξια».

Η επιρροή του Βιργίλιου στη μεσαιωνική ευρωπαϊκή λογοτεχνία (βλπ. για παράδειγμα τη «Θεία Κωμωδία» του Δάντη), είχε ως αποτέλεσμα η Αρκαδία να γίνει σύμβολο του βουκολικού ποιήματος. Σε οποιαδήποτε μορφή τέχνης, η έννοια της Αρκαδίας συνδέεται με αγροτικά θέματα, όπως τα χωριά και τα ειδυλλιακά τοπία της φύσης, που απεικονίζονται με τρόπο μη ρεαλιστικό και με υπερβολική απλότητα. Αργότερα, στα χρόνια της Αναγέννησης, αλλά και του Διαφωτισμού, η Αρκαδία δεν έπαψε ν’ απασχολεί και να εμπνέει. Το όνομά της συνδέθηκε με οποιοδήποτε ειδυλλιακό τοπίο ή με παράδεισο. Με την καθιέρωση της έννοιας της ουτοπίας (Utopia) από τον Τόμας Μορ (Thomas More) το έτος 1516, η Αρκαδία δεν υποδήλωνε κάποιον ανθρωπογενή πολιτισμό, αλλά τον παρθένο φυσικό τόπο. Λέγεται ότι το βουκολικό ειδύλλιο «Arcadia» του Ιταλού δραματουργού Τζιάκοπο Σανατζάρο (Jacopo Sanazaro) (1457–1530), που γνώρισε μεγάλη επιτυχία στην εποχή του, ενέπνευσε τον θαλασσοπόρο Τζοβάννι, και ο τελευταίος ονόμασε Arcadia κάποιες αμερικανικές ακτές του Ατλαντικού, ενώ ονομάστηκαν κατόπιν έτσι και κάποιες τοποθεσίες στο Νέο Κόσμο που θύμιζαν τον παράδεισο του μύθου της Αρκαδίας.

Ο αρκαδικός τόπος ενέπνεε, δημιουργούσε αύρα κι αίσθηση πηγαίας, αγνής κι αμόλυντης φυσικής ζωής. Τ’ όλον της δημιουργίας, στους δρυμούς της Αρκαδίας έβρισκε νόημα. Αλλού στον κόσμο, τούτο το υψηλόν δε θα μπορούσε να πραγματωθεί, γιατί στην Αρκαδία η ζωογόνος ενέργεια της κοσμογονίας ζυμώθηκε με τη μαγιά του αρχαιοελληνικού πνεύματος και πολιτισμού, και βρήκε τόπο να διαπλαστεί στους δρυμούς της. Το αρκαδικό ιδεώδες ανύψωνε και με συναίσθημα και Ιδέα συγκροτούνταν, διαμορφούμενο σ’ ένα περιβάλλον που το χαρακτήριζε η ομορφιά, η ισορροπία, η αρμονία, καθώς και η ποθούμενη φυσική πληρότητα. Στην πραγματική Αρκαδία διαμορφώθηκε ο μύθος της πνευματικής Αρκαδίας, συνιστώντας τον ιδανικό τόπο προορισμού του ανθρώπου, εκεί οπού διαπλάθονται, καλλιεργούνται και προσλαμβάνονται οι πρωταρχικές του αξίες. Τούτο καταδείχνεται και από το γεγονός ότι δεν ενέπνεε η πλούσια φύση του κέντρου ή του βορρά της Ευρώπης, αλλά η λιγώτερη πληθωρική μα δρυμώδης της Αρκαδίας, λόγω του πνεύματος του τόπου, που συνδεόταν με το ιδεατό παρελθόν του και του έδινε μοναδική ιδιαιτερότητα. Ήταν οπωσδήποτε εξιδανικευμένο το φυσικό τοπίο της Αρκαδίας, πλην όμως εμπεριείχε τα ζωογόνα σπέρματα του παρελθόντος του, για να καθορισθεί ως ιδεατός προορισμός του ανθρώπου. Ο ρόλος τούτος του αρκαδικού τοπίου στην ιστορική του σημασία οριοθετεί την εξιδανίκευση της απλοϊκής ομορφιάς και της ποιότητας των εσωτερικών ενδείξεων της ελληνικής ψυχής, που δίνουν το φυσικό ένδυμα στα σκιρτήματά της.
Μάλιστα, ο πνευματικός κόσμος της Ευρώπης είχε αναγάγει την Αρκαδία ως τη βασική πηγή των εμπνεύσεών του. Δέστε μερικές περιπτώσεις: Ο Άγγλος ποιητής Φίλιπ Σίντεϋ έγραψε το έπος Arcadia, που αν και ημιτελές αποτελεί το καλύτερο αγγλικό πεζό του XVI αιώνα˙ ο σημαντικότερος ίσως Γερμανός ποιητής Γκαίτε παρουσίασε την Αρκαδία στον «Φάουστ», αναφέροντας «και εγώ στην Αρκαδία»˙ ο επίσης σημαντικός Γερμανός ποιητής Σίλλερ συνέθεσε το ποίημά του «Resignation» υποτάσσοντας τον εαυτό του στη μοίρα λέγοντας: «κι εγώ γεννήθηκα στην Αρκαδία».

Είχε το λοιπόν η Αρκαδία πλούσια φύση, που τη συγκροτούσαν οι περίφημοι δρυμοί της. Οι αρκαδικοί δρυμοί ήταν γνωστοί ανά τον κόσμο για το πλούσιο φυσικό τους περιβάλλον, που παρέπεμπε στη μορφή του παραδείσου, η δε ζωή των Αρκάδων σ’ αυτούς θεωρείτο ειδυλλιακή και ήταν ζηλευτή. Μάλιστα, το ρομαντικό κίνημα στην Ευρώπη κατά τον 17ο αιώνα κυρίως, είχε επηρεαστεί σε τέτοιο βαθμό από το γεγονός αυτό, που γράφτηκαν διθύραμβοι για την Αρκαδία και δημιουργήθηκαν ρομαντικές ιστορίες, που μιλούσαν για τις Νύμφες των Δρυμών και για τον Πάνα που ζούσε εκεί. Η φράση στα έργα των ρομαντικών «et in Arcadia ego» εξηγούνταν περαιτέρω: «κι εγώ είμαι ευτυχισμένος, έχοντας απολαύσει τη γη της Αρκαδίας». Μάλιστα, το κίνημα υπέρ της Αρκαδίας κείνη την εποχή σημείωσε τέτοια απήχηση, που ιδρύθηκε και Ακαδημία Μουσόφιλων στη Ρώμη, η οποία εμπνεόταν από το αρκαδικό ιδεώδες, η λεγόμενη «Ακαδημία των Αρκάδων» (Accademia dell' Arcadia), που ως μέλη της είχε πνευματικούς ανθρώπους απ’ όλη την Ευρώπη. Αυτοί, στη δημιουργία των πνευματικών τους έργων και στον τρόπο ζωής τους είχαν ως πρότυπο την Αρκαδία και αποκαλούνταν με ονόματα εμπνευσμένα από την περιοχή, όπως Μαινάλιος, Τεγεάτης, Διπαιεύς κ.ά.

Ως αποτέλεσμα τούτων καθιερώθηκε ο όρος «Αρκαδική Φύση», που αναφερόταν στις αξίες που προάγουν το σεβασμό στο περιβάλλον και στην απόλαυση που αυτό δίδει, με την ανάδειξη της άγριας φύσης και της υπαίθρου, καθώς επίσης και στις προσφορές που προκύπτουν από την καλλιέργεια των παραπάνω αξιών (αισθητικές, συναισθηματικές, αναζωογονητικές κ.ά.) Έτσι δημιουργήθηκε ο όρος Arcadia, που αναφέρεται στην τέλεια ζωή στη φύση και θεωρείται ως το Arca Deorum, δηλαδή η Κιβωτός του Θεού (με όλες της τις σημάνσεις και συνδηλώσεις που εκ της έννοιας προκύπτουν...) Το κίνημα του αρκαδισμού παραπέμπει στην απόδραση από την πραγματικότητα σ’ ένα περιβάλλον ουτοπικό, κατά βάσιν ονειρικό, που αποτελεί (ή πρέπει ν’ αποτελεί) τη συμβολική επιδίωξη του κάθε ανθρώπου. Κατά το αρκαδικό μέτρο, δεν επιτρέπεται στ’ ανθρώπινα να επιβληθούν στη φύση. Ήταν η Αρκαδία η απόδοση της αίσθησης των ρομαντικών σε σχέση με την κοσμοθεώρησή τους, που δηλώνεται με τη συμβολοποίηση του τόπου ως έκφραση του ιδεώδους τους.

*από το βιβλίο του “ΦΥΣΙΣ ΕΡΓΟΝ. Νοώντας για τη φύση”, έκδοση ιδίου, Αθήνα 2017, http://www.bookstation.gr/Product.asp?ID=40885#).

Ενας ακόμη μύθος καταρρίπτεται: Ο μύθος του "εξαιρετικού" ελληνικού ανθρώπινου δυναμικού!

Θοδωρής Γεωργακόπουλος, https://www.kathimerini.gr/

Έχουμε εξαιρετικό ανθρώπινο δυναμικό. Υψηλού επιπέδου εργαζόμενους, πολυάριθμους αποφοίτους πανεπιστημίων και κατόχους μάστερ, καταπληκτικούς μάνατζερ, έτοιμους να εργαστούν σε μεγάλες ξένες επιχειρήσεις που ανυπομονούν να ανοίξουν γραφεία στη χώρα μας για να εκμεταλλευτούν όλα αυτά τα φωτεινά μυαλά. Έτσι δεν είναι; Έτσι δε λένε όλα τα δημοσιεύματα, κάθε που μια Pfizer, μια Amazon ή μια Accenture ανοίγουν ή επεκτείνουν τα γραφεία τους στην Ελλάδα; 

Μια ρετρο-εικόνα απλώς γα να μας υπενθυμιζει ότι το ζήτημα δεν είναι καινούργιο. Είναι παλιό, διαχρονικό και είναι το ίδιο το ζήτημα της ελληνικής εκπαίδευσης, της ελληνικής κοινωνίας! του Π. Τζεφέρη

Υπάρχει κάτι που αποκαλώ “η πλάνη των μαθηματικών ολυμπιάδων”. Ειδήσεις και άρθρα για ελληνικές ομάδες μαθητριών και μαθητών που παίρνουν μετάλλια και πετυχαίνουν διακρίσεις σε διεθνείς διοργανώσεις δεξιοτήτων ή γνώσεων δημιουργούν την εντύπωση στους αναγνώστες ότι εδώ υπάρχει μια φωτεινή μαγιά υψηλού επιπέδου νέων, μια κρίσιμη μάζα λαμπερών αστεριών που κάποτε, σύντομα, θα αναλάβουν τα ηνία οδηγώντας τη χώρα σε ένα μέλλον ευημερίας και ανάπτυξης. Μετά, όμως, έρχεται η κάθε PISA και καταρρίπτει αυτή την ψευδαίσθηση, αποκαλύπτει ότι πρόκειται για πλάνη. Υπάρχουν, πράγματι, “αστέρια” που βγαίνουν από το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, όπως βγαίνουν από όλα τα εκπαιδευτικά συστήματα του κόσμου. Στην Ελλάδα, όμως, τα “αστέρια” με τον ορισμό της PISA είναι το 0,9% του συνόλου. Στην Πορτογαλία, όπου επίσης έχουν αστέρια, αυτά είναι το 3,3% του συνόλου. Στην Εσθονία, που πριν από 30 χρόνια ήταν μια κατεχόμενη κομμουνιστική δικτατορία, το 6,1% του συνόλου.

Απογοητευτικές οι επιδόσεις των μαθητών στην PISA 2022

Το ότι η χώρα μας έχει ένα εξαιρετικό ανθρώπινο δυναμικό είναι μια αντίστοιχη πλάνη, εξαιρετικά επίμονη. Όντως, υπάρχουν εργαζόμενοι με εξαιρετικές δεξιότητες εδώ. Έξυπνοι, καπάτσοι άνθρωποι με γνώσεις, θεωρητική κατάρτιση, επικοινωνιακό ταλέντο, συναισθηματική νοημοσύνη, συνεργατικό πνεύμα και ενίοτε και ηγετικές ικανότητες. Αλλά είναι πολύ, πολύ λιγότεροι από ό,τι νομίζουμε, και από ό,τι υπονοούν οι ειδήσεις για δεκάδες ή εκατοντάδες προσλήψεις ταλέντων από απαιτητικές πολυεθνικές. Πόσο λιγότεροι;

Εκτός από την PISA, o ΟΟΣΑ κάνει και μια άλλη περιοδική έρευνα που μετρά τις δεξιότητες, η οποία απευθύνεται στους ενήλικες. Η PIAAC διεξάγεται κάθε δέκα χρόνια σε περίπου 40 χώρες και εξετάζει ένα μεγάλο δείγμα ατόμων ηλικίας 16-65 ετών σε τρία θέματα: Κατανόηση κειμένου, μαθηματικά και “επίλυση προβλημάτων σε τεχνολογικά πλούσιο περιβάλλον”. Προχτές η “Κ” δημοσίευσε ένα special report του καθηγητή στο Πολυτεχνείο του Μιλάνου Μάνου Ματσαγγάνη για τις δεξιότητες των Ελλήνων που, μεταξύ πολλών άλλων, αναλύει και τα αποτελέσματα της τελευταίας PIAAC του 2015 για την Ελλάδα. Τα αποτελέσματα, αναμενόμενα, δεν είναι καλά.

Ίσως το πιο κραυγαλέο στοιχείο που προκύπτει από την έρευνα είναι το εξής: το 19% των πρόσφατων αποφοίτων πανεπιστημίων ή μάστερ στην Ελλάδα, είναι λειτουργικά αναλφάβητοι. Πάρτε λίγα λεπτά για να χωνέψετε τι σημαίνουν αυτές οι λέξεις. 1 στους 5 νέους αποφοίτους τριτοβάθμιας εκπαίδευσης δεν έχουν ούτε καν τις βασικές δεξιότητες για να ανταποκριθούν σε ένα απλό μαθηματικό πρόβλημα, να καταλάβουν τι λέει ένα απλό καθημερινό κείμενο, ή να βρουν μια σελίδα στο ίντερνετ. Είναι τεράστιο ποσοστό, το μεγαλύτερο από όλες τις χώρες του ΟΟΣΑ που συμμετείχαν στην έρευνα (ίσο με της Τουρκίας). Ποιο ήταν το ποσοστό αναλφάβητων νεών πτυχιούχων στην Εσθονία, ας πούμε; Κάτω από 5%. Στην Τσεχία; Κάτω από 2%.

Το πρόβλημα είναι οριζόντιο. Το ότι το 19% των νέων πτυχιούχων και το 28% των αποφοίτων λυκείου είναι λειτουργικά αναλφάβητοι δεν σημαίνει ότι οι υπόλοιποι είναι αστέρια. Σημαίνει ότι το επίπεδο των δεξιοτήτων των Ελλήνων είναι γενικότερα πολύ χαμηλότερο από το επίπεδο δεξιοτήτων άλλων συγκρίσιμων χωρών. Ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον εύρημα από την PIAAC είναι το ότι Ελληνίδες και Έλληνες που γεννήθηκαν στη δεκαετία του ’50 έχουν ελάχιστα χειρότερες δεξιότητες από Ελληνίδες και Έλληνες που γεννήθηκαν στη δεκαετία του ’80, κάτι πρωτοφανές που, βεβαίως, δεν συμβαίνει πουθενά αλλού (αυτές οι γενιές στις άλλες χώρες έχουν κατά μέσο όρο 29 μονάδες διαφορά -στην Ελλάδα μόλις 6). Και ίσως το σημαντικότερο απ’ όλα: το ποσοστό των Ελλήνων ενηλίκων που έχουν αυτό που στον ΟΟΣΑ αποκαλούν “σφαιρικές δεξιότητες”, την ικανότητα δηλαδή να διαβάζουν και να καταλαβαίνουν μεγάλα κείμενα και να εξάγουν πληρφορίες από αυτά, να κάνουν βασικούς υπολογισμούς και να καταλαβαίνουν δεδομένα και στοιχεία σε πίνακες και διαγράμματα, και να χρησιμοποιούν ιστοσελίδες ή να κάνουν βασικές διαδικασίες σε υπολογιστικά φύλλα εργασίας, είναι μόλις το 9,3% του συνόλου του πληθυσμού. Αυτοί που έχουν τις βασικές δεξιότητες για να ανταποκριθούν στις ανάγκες της σύγχρονης ζωής και ενός απαιτητικού εργασιακού περιβάλλοντος, είναι τόσοι. Ούτε 1 στους 10. Είναι απίστευτο ποσοστό, αποκαρδιωτικό, σοκαριστικό. Εντελώς αναμενόμενο, λαμβάνοντας υπόψιν και τα αποτελέσματα της PISA, βεβαίως. Γιατί εκείνα τα παιδιά που συμμετέχουν στην PISA από το 2000 κιόλας, είναι που μετά συμμετέχουν και στην PIAAC, όταν ενηλικιωθούν. Δεν έχει μεσολαβήσει τίποτε, δεν έχει αλλάξει κάτι. Στις περισσότερες αντίστοιχες με τη δική μας χώρα το ποσοστό του ενήλικου πληθυσμού που έχουν “σφαιρικές δεξιότητες” είναι από 20% (στη Σλοβενία) μέχρι 40% (στη Φινλανδία). Μόνο εμείς, η Χιλή και η Τουρκία εμφανίζουμε μονοψήφια ποσοστά.

Οπότε όχι απλά δεν είμαστε μια χώρα με καταπληκτικό ανθρώπινο δυναμικό το οποίο ξένες πολυεθνικές λαχταράνε να έρθουν για να εκμεταλλευτούν αλλά, ίσα, ίσα, υστερούμε πολύ σε σχέση με όλες τις ευρωπαϊκές χώρες. Κι άλλες έρευνες το επιβεβαιώνουν: πρόσφατη έκθεση του ΟΟΣΑ βρήκε ότι η παραγωγικότητα της εργασίας στην Ελλάδα είναι 29% κάτω του μέσου όρου των κρατών-μελών του οργανισμού. Εξαιρετικά ενδιαφέρον, όμως, είναι και το ότι στην Ελλάδα δεν έχουμε πρόβλημα μόνο στο επίπεδο των δεξιοτήτων των υπαλλήλων γραφείου ή των εργατών. Στοιχεία από την Παγκόσμια Έρευνα Διοίκησης Επιχειρήσεων (WMS) έδειξαν ότι οι Έλληνες μάνατζερ εμφανίζουν το χειρότερο επίπεδο από τους μάνατζερ των 20 χωρών που συμμετείχαν στην έρευνα. 

Στο special report ο συγγραφέας επέλεξε δύο αποσπάσματα από την έκθεση της WMS για την Ελλάδα, τα οποία τα βρήκα εκπληκτικά: «Οι ελληνικές επιχειρήσεις”, λέει, “έχουν τις χειρότερες επιδόσεις σε θέματα που απαιτούν διαχείριση ανθρώπων, προγραμματισμό και εποπτεία, που απαιτούν συνέργειες, διάλογο, και συνεργασία. Τα καταφέρνουν καλύτερα σε θέματα που απαιτούν τη λήψη αποφάσεων, ενδεχομένως από ένα μόνο άτομο». Φυσικά! Πόσο ελληνικό. Και επίσης: «Ο μέσος Έλληνας μάνατζερ δείχνει να μην έχει συναίσθηση του πόσο παρωχημένες είναι οι διοικητικές του πρακτικές, ενώ ταυτόχρονα αισθάνεται μεγάλη αυτοπεποίθηση για την ποιότητα του μάνατζμεντ της επιχείρησής του».

 Εννοείται! Όσες και όσοι έχετε εμπειρία από επιχειρήσεις και εργασιακά περιβάλλοντα στον ιδιωτικό και το δημόσιο τομέα, ασφαλώς διαβάζετε αυτά τα λόγια και τα βρίσκετε να κουμπώνουν απόλυτα στην προσωπική σας εμπειρία. Κουμπώνουν απόλυτα και στη δική μου. Το ότι οι βασικές δεξιότητες του πληθυσμού είναι χαμηλές αποτυπώνεται παντού, στην αποτελεσματικότητα, στην συνέπεια, στην παραγωγικότητα, στην διοίκηση, στην ηγεσία. Είναι σαν μια επιδημία μετριότητας που πηγάζει από το σχολείο, το σπίτι κι έναν βάλτο μειωμένων προσδοκιών και ευχάριστων μύθων, που μετά μετριέται από τις έρευνες του ΟΟΣΑ, και που τελικά εκφράζεται γύρω μας, παντού. Όχι μόνο στην εργασία, στην ποιότητα των θέσεων εργασίας, ή στην εσωστρέφεια ελληνικών επιχειρήσεων. Παντού στην κοινωνία. Είναι κάτι που δεν το σκεφτόμαστε ποτέ, αλλά θα έπρεπε να υπάρχει στο πίσω μέρος του μυαλού μας διαρκώς. Ένα απελπιστικά μεγάλο ποσοστό των ανθρώπων γύρω μας δεν καταλαβαίνουν βασικά πράγματα για τον κόσμο μας και δεν μπορούν να επεξεργαστούν υποτυπώδεις πληροφορίες, δεδομένα και έννοιες. Όταν το χωνέψουμε και το αποδεχτούμε αυτό, πάρα πολλά πράγματα γύρω μας, αυτά τα αδιανόητα, που μας κάνουν τόσο συχνά να πέφτουμε από τα σύννεφα, ξαφνικά εξηγούνται.

Ο ναός του Ταξιάρχη (Ταξιαρχών) στην Χαρούδα Μάνης

Ο βυζαντινός ναός του Ταξιάρχη στη Χαρούδα, του 11ου αι., από τοπικό ψαμμιτικό πέτρωμα, με αξιοπρόσεκτη μεγαλιθική αρχιτεκτονική (ογκόλιθοι και μεγάλα μακρόνια μαρμάρου στην τοιχοποιία) αλλά και υπέρθυρα και περίτεχνα εντοιχίσματα από το λευκό αδροκρυσταλλικό μάρμαρο της περιοχής. Διαθέτει ποικιλόχρωμο εξωτερικό διάκοσμο και μεταβυζαντινές τοιχογραφίες του 18ου και 19ου αιώνα. [από το βιβλίο του Π. Τζεφέρη, ΛΙΘΟΣ ΜΑΡΜΑΡΟΣ, ΤΑΙΝΑΡΙΟΣ, 2021]

Ο Βυζαντινός ναός των Ταξιαρχών βρίσκεται στον οικισμό Χαρούδα της Αποσκιερής Μάνης. Πρόκειται για έναν ναό εξαιρετικής αρχιτεκτονικής και εξωτερικής διακόσμησης αλλά και μεγάλης ιστορικής αξίας εσωτερικό διάκοσμο. 

Είναι σταυροειδής με τρούλο, με πολυώροφο οξυκόρυφο καμπαναριό και χρονολογείται κατά τον 11ο αιώνα, ἐνῶ κοσμήθηκε στα ὄψιμα μεταβυζαντινὰ χρόνια μὲ τοιχογραφίες. Ναός σταυροειδής με τρούλο, πολυώροφο οξυκόρυφο καμπαναριό με περίτεχνα σκαλισμένα μάρμαρα στην πόρτα και τα παράθυρα και το κατώτερο τμήμα των τοίχων φτιαγμένο από μεγάλους ογκόλιθους, που δείχνει και την ηλικία αυτής της παράδοσης.

Οι τοιχογραφίες του ναού, ιδιαίτερης αισθητικής τεχνοτροπίας, είναι μεταβυζαντινές και χρονολογούνται κατά τον 18ο και 19ο αιώνα. 

Από το "κιλικείο" του ναού σήμερα το οποίο
ήταν κάποτε παραδοσιακό ελαιοτριβείο.

Σύμφωνα με την παράδοση ο ναός κτίστηκε από έναν πρωτομάστορα ο οποίος είχε γιο επίσης πρωτομάστορα. Οι δυο πρωτομάστορες συναγωνίστηκαν για το καλύτερο αποτέλεσμα. Ο πατέρας με τον Ταξιάρχη του Γκλέζου και ο γιος με τον Ταξιάρχη της Χαρούδας. Στην κρίση που ακολούθησε με την αποπεράτωση των εκκλησιών, οι κριτές σύμφωνα με την παράδοση έδωσαν την νίκη στον γιο. Ο πατέρας, αναγνωρίζοντας ότι ξεπεράστηκε από το γιο του, λέγεται ότι πέθανε από τη στεναχώρια του καθώς απομακρυνόταν από την Χαρούδα. Ο Ταξιάρχης της Χαρούδας, που έκτισε ο γιος, είναι εντυπωσιακά μεγάλος για την περιοχή και χρησιμοποιήθηκε ως καθολικό μοναστηριού. Στον τρούλο και στην αψίδα του ιερού σώζονται εντοιχισμένα πιάτα και στην ανατολική πλευρά ανεστραμμένη ταφική μαρμάρινη πλάκα με δίστιχη επιγραφή αρχαίων χρόνων: «ΔΑΜΟΝΙΚΙΔΑ ΧΑΙΡΕ, ΤΕΙΜΑΡΕΙΝ ΧΑΙΡΕ»

Στον βόρειο τοίχο εσωτερικά, είναι εμφανή τα τεράστια μαρμάρινα μακρόνια, τα οποία αντικαθιστούν την ξυλοδεσιά, ώστε να αντιμετωπιστεί η έλλειψη του ξύλου. Περιμετρικά των ημικυλινδρικών θόλων και τη βάση το τρούλου περιτρέχει λοξότμητο γείσο με διάκοσμο συριακούςτροχούς, πυροστρόβιλοι και σταυρόμορφοι ρόδακες.

Στον τρούλο και την αψίδα του ιερού του ναού σώζονται εντοιχισμένα πιάτα, ενώ στην ανατολική πλευρά υπάρχει ανεστραμμένη ταφική μαρμάρινη πλάκα με δίστιχη αρχαία επιγραφή. Οι τοιχογραφίες του ναού είναι μεταβυζαντινές και χρονολογούνται κατά τον 18ο και 19ο αιώνα. Ξεχωρίζει η απεικόνιση της Παναγίας με τα λυτά μαλλιά, μοιρολογούσα κατά μία άποψη. Στην ανατολική όψη του ναού, ο επισκέπτης μπορεί να δει το επιστύλιο εντοιχισμένο με παράσταση κένταυρου που τοξεύει τετράποδο, ενώ η πόρτα και τα παράθυρα διακοσμούνται με περίτεχνα σκαλισμένα μάρμαρα. Την προσοχή του επισκέπτη τραβάει μία πινακίδα κρεμασμένη σε μία από τις κολώνες της εκκλησίας. Βρίσκεται εκεί για να θυμίζει τους Χαρουδιώτες από το Λόουελ της Μασαχουσέτης, οι οποίοι το 1905 προσέφεραν χρήματα για την περίφραξη του χώρου. Τέλος, στον περίβολο του ναού, ο τεράστιος βράχος φιλοξενεί στο φυσικό του κοίλωμα ("Λάκκος") μία από τις μεγαλύτερες δεξαμενές βρόχινου νερού ολόκληρης της Μάνης.

Οι τοιχογραφίες έχουν ύποστεί σοβαρές φθορές είτε από άγνοια είτε για άλλους λόγους. Απαιτείται συντήρηση του ναού, τόσο ως στατική κατασκευή όσο και του εσωτερικού διάκοσμου. 

Οι φωτογραφίες ειναι του Δρ. Πέτρου Τζεφέρη.