Ecocultural Schizophrenia

The Scream Painting By Edvard Munch

Ο όρος ecocultural schizophrenia εισήχθη πρόσφατα από την Εlizabeth Dickinson, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της North Carolina, ως μια προσπάθεια να περιγράφει ακόμη μία από τις «διαταραχές» της σύγχρονης εποχής. Αν και η συγγραφέας τονίζει ότι ο όρος σχιζοφρένεια χρησιμοποιείται μεταφορικά, για να περιγράψει το διχασμό που προκαλούν τα σύγχρονα διφορούμενα μηνύματα όσον αφορά τη σχέση ανθρώπου- φύσης, κάθε άλλο παρά μεταφορική μοιάζει η χρήση του, αν αναλογιστούμε τις καταβολές της λέξης (σχίζειν" =διαχωρισμός και "φρένα" =μυαλό).

Δεν είναι εξάλλου η πρώτη φορά που η σχιζοφρένεια χρησιμοποιείται για να περιγράψει το διχασμό των σύγχρονων ατόμων (χαρακτηριστική η αναφορά των Deleuze and Guattari στην καπιταλιστική σχιζοφρένεια). Προχωρώντας στην επεξήγηση του όρου, η συγγραφέας παραλληλίζει τη σχέση πολιτισμού και φύσης ως δύο αντίρροπες δυνάμεις που τείνουν να δημιουργούν εννοιολογικές πολώσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τα ζευγάρια «ανθρωποκεντρισμός VS eco-κεντρισμός, εκμετάλλευση VS ιδεαλισμός.» Παρατηρούμε ότι στα άκρα αυτών των εννοιών βρίσκονται δύο διαφορετικές αντιλήψεις του κόσμου. Ως αποτέλεσμα κάθε οικολογικά φιλικό μήνυμα φαίνεται να βρίσκεται στην ιδεατή πλευρά ενώ στην πράξη βρισκόμαστε στον αντίποδα. 

Ένα ενδιαφέρον παράδειγμα που άπτεται της πραγματικότητας είναι το μήνυμα που συχνά λαμβάνουν τα παιδιά όσον αφορά τη σχέση που πρέπει να έχουν με τη φύση. Έτσι από τη μία πλευρά διδάσκονται να αγαπάνε και να προστατεύουν τη φύση και από την άλλη να τη φοβούνται και να την εκμεταλλεύονται. 

Πιο συγκεκριμένα, η Ε.Dickinson παραβρέθηκε σε σχολικές εκδρομές στα δάση και παρατήρησε ότι, ενώ οι καθηγητές προσπαθούσαν να εμφυσήσουν στα παιδιά αγάπη και σεβασμό για τη φύση, με αυθόρμητες πράξεις και κυρίως φράσεις, έδειχναν το αντίθετο. «Δεν θέλουμε να χαθείτε . Αν υπάρχει κάτι τρομακτικό στο μονοπάτι θα το αντιμετωπίσω εγώ... Απλά μην πανικοβάλλεστε» συμβούλεψε ένας καθηγητής, " Βάλτε το κάτω! Τι κάνεις ; Θα μπορούσε να είναι δηλητηριώδης κισσός!» αναφώνησε ένας άλλος στη θέα ενός παιδιού να πιάνει ένα πεσμένο φύλλο. Στο τέλος λοιπόν της εκδρομής, τα παιδιά αντί να σχηματίσουν στο μυαλό τους την εικόνα του δάσους ως ένα φίλο που μπορεί να τους αποκαλύψει απίστευτες ομορφιές, όπως δηλαδή τους τον περιγράφουν με λόγια οι μεγάλοι, το αντιλαμβάνονται υποσυνείδητα, μάλλον σαν ένα επικίνδυνο τέρας. Και αυτό είναι ένα μόνο από τα πολλά παραδείγματα που δείχνει ότι ακόμα και σήμερα, που τα οικολογικά μηνύματα βρίσκονται παντού γύρω μας, στην πράξη βρισκόμαστε ακόμη πολύ μακριά από την ορθή ερμηνεία τους, και αυτό γιατί τα τοποθετούμε στο αυστηρό πλαίσιο της εποχής μας. 

Συμπεριφορές σαν τις προαναφερθείσες, διαχωρίζουν στο μυαλό των νέων ανθρώπων όσα μαθαίνουν από όσα πρέπει να πράξουν, οδηγώντας σε αυτό που η συγγραφέας αναφέρει ως eco-cultural σχιζοφρένεια. Και για να πάμε και λίγο παραπέρα… «Χρησιμοποίησε το ποδήλατο για τις μετακινήσεις σου- Το ποδήλατο στην Αθήνα είναι επικίνδυνο», «Αγόρασε μεταχειρισμένα ρούχα-Που ξέρεις τι είχε αυτός που τα φόρεσε» κ.α . Πόσοι από μας δεν έχουν ακούσει το πρώτο σκέλος και πόσοι δεν σκέφτονται αυτόματα το δεύτερο.

Τα οικολογικά νοήματα είναι πλέον γνωστά το ίδιο και η οικο-φιλική (eco-friendly) στάση ζωής. Το ερώτημα είναι πως θα κρίνουμε τα οικολογικά μηνύματα αποβάλλοντας κάθε προκατάληψη που επιβάλλεται από κοινωνικά και πολιτιστικά πλαίσια και πως θα διασχίσουμε αποφασιστικά την απόσταση ανάμεσα στο ιδεατό και στην πράξη. Μόνο με μία τέτοια καθαρή ματιά τα οικολογικά μηνύματα αποκτούν υπόσταση και η αγάπη για τη φύση μπορεί να μεταδοθεί σωστά στις επόμενες γενιές ώστε ο όρος eco-cultural σχιζοφρένεια να μείνει στη βιβλιογραφία.

ΤΣΑΓΚΑΡΗ ΜΑΡΟΥΛΑ

[To άρθρο βασίστηκε στο κείμενο της Ε.Dickinson, (2014). Ecocultural Schizophrenia: Dialectical Environmental Discourses and Practices. Communication, Culture & Critique, 7, 612–631].