Οικοχωριά: ένα διαφορετικό μονοπάτι ανάπτυξης...

[Τσάγκαρη Μαρούλα] [by Maroula Tsagari]*

Καθώς γίνεται πλέον προφανές ότι οι σύγχρονες καταναλωτικές-καπιταλιστικές κοινωνίες δενμπορούν να ανταπεξέλθουν στα πρότυπα της βιώσιμης ανάπτυξης, ένα νέο όραμα φαίνεται να κερδίζει έδαφος.

Πρόκειται για τα οικοχωριά και τις οικοκοινότητες,  μία ιδέα που έχει τις ρίζες της πολύ παλιά στην ανθρώπινη ιστορία αλλά επανήλθε στο προσκήνιο το 1995, όταν το ίδρυμα Findhon στην Σκωτία ανακοίνωσε ότι το ετήσιο συνέδριο του θα έχει τίτλο «Ecovillages and Sustainable Communities».H ανακοίνωση αυτή έγινε αποδεκτή με ενθουσιασμό και ακολουθήθηκε από έναν κατακλυσμό αιτήσεων και συμμετοχών. Λίγες μέρες μετά την ολοκλήρωση του συνεδρίου ανακοινώθηκε και η δημιουργία του Παγκοσμίου Δικτύου Οικοχωριών (Global Ecovillages Network-GEN). Σήμερα, 20 χρόνια μετά, ο χάρτης του GEN απαριθμεί 138 καταγεγραμμένα οικοχωριά στην Ευρώπη, 110 στην Βόρεια Αμερική, 58 στην Νότια Αμερική και 52 στην Ασία ενώ ο αριθμός συνεχώς μεγαλώνει..

To ερώτημα όμως που παραμένει αδιευκρίνιστο είναι: τι ακριβώς είναι τα οικοχωριά; Σύμφωνα λοιπόν με το GEN πρόκειται για «Εκ προθέσεως σχεδιασμένες ή παραδοσιακές κοινωνίες που συνειδητά οργανώνονται γύρω από τη δομική ανεξαρτησία και τις συμμετοχικές διαδικασίες για τηνανάπλαση του κοινωνικού, οικονομικού και φυσικού περιβάλλοντος. Τα οικοχωριά προσανατολίζονται γύρω από τους τέσσερεις πυλώνες τις βιώσιμης ανάπτυξης (οικονομικός, οικολογικός, κοινωνικός, πολιτισμικός) και στοχεύουν στην επίτευξη μια ολιστικής προσέγγισης για την επίτευξή της. Για να πετύχουν αυτή την οικολογική ισορροπία, τα οικοχωριά και οι οικοκοινότητες επενδύουν σε πρακτικές φιλικές προς το περιβάλλον όπως οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, οι οργανικές καλλιέργειες, η ανακύκλωση, η μετακίνηση μόνο με ποδήλατα κ.α. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της επιτυχίας τους αποτελεί η έρευνα του Πανεπιστημίου Κassel της Γερμανίας για το ενεργειακό αποτύπωμα του χωριού Sieben Linden. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα στο χωριό αυτό ήταν 28% χαμηλότερες από το μέσο όρο στην Γερμανία. Αντίστοιχα ήταν τα αποτελέσματα και στο χωριό Konohana Family στην Ιαπωνία, με τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα στην περίπτωση αυτή να είναι κάτω από το 50% του μέσου όρου.

Από τα παραπάνω γίνεται εύκολα σαφές ότι τα οικοχωρία μπορούν να λειτουργήσουν ως μοντέλα βιώσιμης ανάπτυξης, παρόλα αυτά παραμένει το ερώτημα πως μια τέτοια ιδέα μπορεί να επιτευχθείσε μεγαλύτερη κλίμακα χωρίς να χάσει τις βασικές αξίες της αυτό-οργάνωσης και των συμμετοχικών διαδικασιών που τη διέπουν. Η απάντηση για αυτό έρχεται από τη Σενεγάλη, όπου η κυβέρνηση για πρώτη φορά αποφάσισε να μετατοπίσει τον άξονα της ανάπτυξής της από το καπιταλιστικό πρότυπο στην ανάπτυξη των οικοχωριών και οικοκοινοτήτων. Έτσι, στην κορυφή των προτεραιοτήτων της κρατικής ατζέντας βρίσκεται η δημιουργία ενός δικτύου οικοχωριών που θα οδηγήσει στην ανάπτυξη της χώρας. Η ιδέα χρονολογείται πίσω στο 1996 όταν μία μικρή ομάδα ανθρώπων στην Σενεγάλη είχε την πρωτοποριακή ιδέα δημιουργίας του δικτύου οικοχωριών της Σενεγάλης (GENSE) και του κέντρου εκπαίδευσης EcoYoff με στόχο την βιώσιμη ανάπτυξη και την παροχή εκπαίδευσης γύρω από αυτήν. Το κίνημα είχε μεγάλη απήχηση και οδήγησε την κυβέρνηση να στηρίξει και να χρηματοδοτήσει την επέκταση της λειτουργίας του Δικτύου GENSE. Το 1996, 45 χωριά αποτέλεσαν το πρωταρχικό δίκτυο, ενώ μέχρι σήμερα περίπου 100 χωριά έχουν ενταχθεί και ο στόχος είναι να ο αριθμός να φτάσει τα 500 χωριά μέχρι το 2018. Εν τω μεταξύ, ο ίδιος ο πρωθυπουργός της Σενεγάλης δήλωσε υποστηρικτής του οράματος των οικοχωριών καθώς «συνάδει με τις πολιτιστικές αξίες του έθνους και ταυτόχρονα υποστηρίζει την κοινωνική πρόοδο και την προστασία του περιβάλλοντος.»

Ποιες είναι όμως αυτές οι καινοτόμες ιδέες που καθιστούν την ιδέα της κυβέρνησης της Σενεγάληςεφικτή και συγχρόνως εξαιρετικά πρωτοποριακή; Αρχικά, η ίδρυση του δικτύου GENSE ως παράρτημα του GEN έχει ήδη αποδειχθεί ότι είχε καθοριστικό ρόλο στην στροφή της κυβέρνησης προς τη βιώσιμη ανάπτυξη μέσω των οικοχωριών. Επιπλέον η συνεργασία του GENSE με άλλους οργανισμούς όπως η USAID, μη κυβερνητικές οργανώσεις καθώς και η στήριξη από την UNESCO αύξησαν την επιρροή της ιδέας που θεωρήθηκε ως ένα ενδιαφέρον πείραμα από την παγκόσμια κοινότητα. Το όραμα της κυβέρνησης της Σενεγάλης χαιρετίστηκε επίσης από την κυβέρνηση της Ιαπωνίας, την Ευρωπαική Ένωση και την UNDP που πρόσφεραν απλόχερη χρηματοδότηση. Ο ρόλος του EcoYoff και του κέντρου Living &Learning ως μέσο ενημέρωσης και εκπαίδευσης της τοπικής κοινωνίας έθεσε τις βάσεις για τη ευρεία αποδοχή του προγράμματος και από τις τοπικές κοινωνίες.

Παρόλο που η ιδέα είναι ακόμα σε εμβρυικό στάδιο αξίζει να τονιστεί η σημασία της για το κίνημα των οικοχωριών, κυρίως διότι στοχεύει στην επέκταση του δικτύου και έχει τη δυναμική να εμπνεύσει την εφαρμογή της ιδέας σε χωριά, πόλεις και κράτη ανά τον κόσμο. Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον να δούμε πως το πείραμα της Σενεγάλης θα εξελιχθεί και πως αυτό θα αντικατοπτριστεί σε παγκόσμιο επίπεδο. Παρόλα αυτά είναι σημαντικό να μην αλλοιωθεί ο χαρακτήρας του κινήματος και να μην απομακρυνθεί από τους στόχους της βιώσιμης ανάπτυξης. Ας εμπνευστούμε λοιπόν από το παράδειγμα της κυβέρνησης της Σενεγάλης και ας αναζητήσουμε καινοτόμα μονοπάτια ανάπτυξης καθώς δεν χωράει πια αμφιβολία πως ο δρόμος που βαδίζουμε σύντομα θα μας βγάλει σε αδιέξοδο. Όπως είπε εξάλλου και ο Αϊνστάιν: Τα σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίζουμε δεν μπορούν να λυθούν αν μείνουμε στο ίδιο επίπεδο σκέψης που είχαμε όταν τα δημιουργήσαμε.

*Masters in Environmental Sciences, Policy & Management | MESPOM