Γεωθερμία, η πιο αδικημένη μορφή ΑΠΕ στην Ελλάδα!

[Δρ. Πέτρου Τζεφέρη] [By Dr Peter Tzeferis]

ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΤΕΕ 2521

Προερχόμενη από το εσωτερικό της Γης και από την διάσπαση των φυσικών ισοτόπων, η γεωθερμική ενέργεια είναι πρακτικά απεριόριστη, χιλιάδες φορές περισσότερη από την περιεχόμενη ενέργεια σε όλα τα υπάρχοντα αποθέματα του πετρελαίου και του φυσικού αερίου.
Αποτελεί γηγενή, ανανεώσιμη, σχετικά φθηνή και επιπλέον «πράσινη» μορφή ενέργειας σε σχέση με τα συμβατικά ορυκτά καύσιμα, με χαμηλές και υπό προϋποθέσεις μηδαμινές εκπομπές αερίων θερμοκηπίου ενώ παράλληλα είναι ικανή να εφοδιάζει τους σταθμούς ενέργειας σε συνεχή βάση δίχως να απαιτείται αποθήκευση ή εφεδρικοί σταθμοί. Η ενσωμάτωση του “shadow pricing”, δηλ. του περιβαλλοντικού και κοινωνικού κόστους στο κόστος των ορυκτών καυσίμων, αναμένεται να δώσει σημαντική ώθηση στην γεωθερμία, ακόμα και σε περιοχές με μέση γεωθερμική βαθμίδα.

Η εκμετάλλευση της γεωθερμίας θεωρείται τεχνικοοικονομικά εφικτή εκεί όπου σε σχετικά μικρό βάθος υπάρχουν υδροπερατοί σχηματισμοί υψηλής θερμοκρασίας που περιέχουν νερό ή ατμό. Πρόκειται για τα γνωστά γεωθερμικά πεδία είτε υψηλής ενθαλπίας (πάνω από 150˚C) τα οποία είναι κατάλληλα για ηλεκτροπαραγωγή είτε χαμηλής ενθαλπίας, όπου οι θερμοκρασίες είναι μικρότερες και η γεωθερμική ενέργεια είναι κατάλληλη μόνο για θερμικές χρήσεις. Σήμερα η παγκόσμια παραγόμενη ηλεκτρική ισχύς από γεωθερμία είναι μεγαλύτερη από 10.000 MW. Οι HΠA βρίσκονται στην πρώτη θέση (περίπου 3000 MV) και ακολουθούν οι Φιλιππίνες (2000 MV) που παράγουν 25% της ηλεκτρικής τους ενέργειας από γεωθερμία. Στην Ευρώπη, οι κορυφαίες παραγωγοί χώρες είναι η Ιταλία με 810 MW και η Ισλανδία με 420 MW.

Τα σημερινά τεχνικοοικονομικά δεδομένα έχουν επιτρέψει τη χρήση της γεωενέργειας και σε περιοχές όπου δεν υφίστανται τα τυπικά γεωθερμικά πεδία, είτε με τις Γεωθερμικές Αντλίες Θερμότητας (ΓΑΘ) είτε με δημιουργία τεχνητής διαπερατότητας σε ορισμένα πετρώματα. Ειδικότερα, οι ΓΑΘ (σε συνδυασμό με τους γεωεναλλάκτες) που αξιοποιούν την «αβαθή γεωθερμία» μπορούν να αντλούν θερμότητα από το «υπέδαφος» και να την αξιοποιούν για τη θέρμανση των εσωτερικών χώρων ή, το καλοκαίρι, να αφαιρούν θερμότητα αποδίδοντάς την στο «υπέδαφος». Τα συστήματα αυτά, ανοικτά ή κλειστά, εκμεταλλεύονται το γεγονός ότι η θερμοκρασία του εδάφους, σε μερικά μέτρα βάθος, παραμένει σταθερή στους 18-20˚C, ανεξάρτητη από τις καιρικές συνθήκες. Λόγω της χαμηλής κατανάλωσης, της μεγάλης διάρκειας ζωής, της μηδενικής περιβαλλοντικής επίπτωσης ειδικά στην περίπτωση του κλειστού κυκλώματος και της σχεδόν ανύπαρκτης συντήρησης του εξοπλισμού, τα γεωθερμικά συστήματα κλιματισμού μπορούν να εξοικονομήσουν ενέργεια αλλά και να περιορίσουν δραστικά το λειτουργικό τους κόστος σε σύγκριση με ένα συμβατικό σύστημα θέρμανσης-ψύξης.

Η χρήση γεωθερμικών ρευστών είναι δυνατόν, υπό προϋποθέσεις, να προκαλέσει επιβάρυνση στο περιβάλλον, τουλάχιστον σε τοπικό επίπεδο, οφειλόμενη στη χημική σύσταση τόσο της υγρής όσο και της αέριας φάσης του ρευστού. Έτσι, τα μη συμπυκνούμενα αέρια που είναι δυνατόν να περιέχονται στον ατμό (πχ. διοξείδιο του άνθρακα και υδρόθειο) και τυχόν επιβαρυντικά διαλυμένα στοιχεία στην υγρή φάση (πχ. μέταλλα, αρσενικό, κλπ) αποτελούν τις κύριες επιπτώσεις στο περιβάλλον.

Όσο αφορά τα ελληνικά γεωθερμικά πεδία υψηλής ενθαλπίας, η συγκέντρωση του ατμού σε CO2 είναι κατά μέσο όρο λιγότερη από 2%, με αποτέλεσμα η ηλεκτροπαραγωγή με τυπικό κύκλο γεωθερμικού ατμού στη χώρα μας, αναμένεται να ελευθερώνει στο περιβάλλον σημαντικά λιγότερο CO2 από εκείνο που αντιστοιχεί στους σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής από φυσικό αέριο. Το υδρόθειο, το οποίο σε ορισμένα πεδία υψηλής ενθαλπίας είναι δυνατόν να προκαλέσει ενοχλητική μυρωδιά στις γειτονικές περιοχές, αντιμετωπίζεται είτε με χημική απομάκρυνσή του, είτε με αραίωση και κατάλληλη διασπορά στην ατμόσφαιρα από τους πύργους ψύξης. Άλλες επιπτώσεις μπορεί να είναι η ηχητική, αισθητική και θερμική ρύπανση που όμως όλες μπορούν να αντιμετωπισθούν αποτελεσματικά, όπως και γενικότερα οι όποιες επιπτώσεις από τυχόν διαρροή των γεωθερμικών ρευστών, είτε με κατάλληλο σχεδιασμό του όλου συστήματος είτε με επιμέρους δράσεις (πχ επανεισαγωγή της υγρής φάσης σε βαθείς διαπερατούς ορίζοντες απ’όπου προήλθε).

Το αξιόλογο γεωθερμικό δυναμικό της Ελλάδας, σύμφωνα με τις έρευνες του ΙΓΜΕ, συγκεντρώνεται σε κεντρική και ανατολική Μακεδονία, Θράκη, Β. Αιγαίο, ηφαιστειακό τόξο Ν. Αιγαίου και υπολογίζεται σε 220.000 τόνους ισοδύναμου πετρελαίου. Τα κύρια πεδία εντοπίζονται στη Νιγρίτα, Σιδηρόκαστρο, Λιθότοπο, Αγγιστρο, Ερατεινό, Ν.Εράσιο, Αρίστηνο, Τυχερό , Σαμοθράκη, Αριδαία, Αλεξάνδρειας Ημαθίας, Άρτα, Σπερχειό. Σημαντικά πεδία υψηλής θερμοκρασίας που σχετίζονται με το τόξο του Ν. Αιγαίου, έχουν βρεθεί σε Μήλο και Νίσυρο αλλά και στη Σαντορίνη και τη Λέσβο όπου συνεχίζει τις έρευνες η ΔΕΗ.

Εντούτοις, στη Χώρα μας μέχρι σήμερα η γεωθερμία, παρότι σε προσιτά κι εκμεταλλεύσιμα βάθη, δεν είχε την τύχη που της άξιζε. Οι λιγοστές εφαρμογές περιορίζονται στη χρήση ζεστού νερού, ενώ για την ηλεκτροπαραγωγή δεν γίνεται ούτε λόγος. Ίσως δεν είναι αρκετά «μοδάτη» όσο θα έπρεπε, εφόσον δεν φέρνει «πράσινα» προϊόντα στο καταναλωτικό μας πιάτο.

Όμως για να κάνουμε μια καλύτερη ανάλυση, νομίζω ότι θα πρέπει να εξετάσουμε το θέμα σε σχέση με τις τοπικές κοινωνίες αλλά και την αξιοπιστία και θέσπιση κινήτρων από το κράτος. Η γεωθερμική ενέργεια των πεδίων είτε υψηλής είτε χαμηλής ενθαλπίας έχει τα χαρακτηριστικά του «κοιτάσματος» δηλ. της «από πριν» χωροθέτησης και του γεωγραφικού εντοπισμού. Επιπλέον, είχε την ατυχία, οι πρώτες δοκιμές για την εφαρμογή της στην Μήλο και τη Νίσυρο, όπου η ΔΕΗ πραγματοποίησε γεωτρήσεις τη δεκαετία του ’80, να προκαλέσουν τις αντιδράσεις των κατοίκων λόγω της έντονης δυσοσμίας από το υδρόθειο το οποίο δεν «φυγαδεύτηκε» έγκαιρα. Το αποτέλεσμα ήταν να εγκαταλειφθεί η προσπάθεια για πολλά χρόνια, ώστε τελικά σήμερα η γεωθερμία να βρίσκεται ακόμη στο επίπεδο της περιορισμένης χρήσης για «δευτερεύουσες» δραστηριότητες. Δυστυχώς όμως μια τέτοια επιλογή αφενός αφήνει ανεκμετάλλευτο το πλούσιο γεωθερμικό δυναμικό της χώρας, αφετέρου, αποτελεί μια χαμένη ευκαιρία ενίσχυσης του εθνικού ενεργειακού ισοζυγίου αλλά και εκπλήρωσης των στόχων για τη συμμετοχή των ΑΠΕ στο ενεργειακό «μίγμα» της ΕΕ μέχρι το 2020.

Αντίθετα, η περίπτωση χρήσης των «ηλιογεωθερμικών συστημάτων» που δεν έχουν τα χαρακτηριστικά του αυστηρού εντοπισμού, αλλά θεωρητικά μπορούν να τοποθετηθούν οπουδήποτε, εξαπλώνεται διαρκώς παρά το σημαντικό αρχικό κόστος επένδυσης αλλά και την ανυπαρξία θεσμοθετημένων κινήτρων. Ηδη πάνω από 100 κατοικίες εξοπλιστεί και αρκετές περισσότερες άδειες έχουν δοθεί από τις αρμόδιες νομαρχιακές αυτοδιοικήσεις. Αρκεί κι εδώ να υπάρξει ο κατάλληλος έλεγχος από την πολιτεία, να θεσπιστούν κίνητρα και να μην μπουν αδικαιολόγητοι φραγμοί εκεί που δεν χρειάζονται.

βλ. και Π. Τζεφέρη: Η πρώτη κατοικία στη Ελλάδα με γεωθερμικό σύστημα ψύξης-θέρμανσης και παραγωγής ζεστού νερού», Περισκόπιο της Επιστήμης, 1994)

βλ. και Π. Τζεφέρη: Θέρμανση/Ψύξη χωρίς πετρέλαιο, χωρίς ρεύμα,χωρίς καν φυσικό αέριο... »

Το θέμα των κινήτρων είναι επίσης σημαντικό στην περίπτωση των μονάδων γεωθερμικών ρευστών και αφορούν εθνική χρηματοδότηση, ένταξη στα ευρωπαϊκά πλαίσια στήριξης, τιμολογιακή πολιτική αναφορικά με τη γεωθερμικά παραγόμενη MWh, χορήγηση κινήτρων σε ιδιώτες και τέλος μέτρα κανονιστικού περιεχομένου (βελτίωση και απλοποίηση του Ν. 3175/03).

Θα διακινδυνεύσω μια πρόβλεψη. Παρότι η γεωθερμία έχει συμπεριληφθεί στο Εθνικό Σχέδιο Ενέργειας κι ακόμα το κόστος της επένδυσης δεν είναι απαγορευτικά υψηλό (περίπου 2.500 ευρώ/κW), θεωρώ ότι δύσκολα με τα σημερινά δεδομένα, θα πραγματοποιηθεί στον τόπο μας μια μεγάλη μονάδα ηλεκτρισμού/θερμότητας από γεωθερμικά ρευστά μεγάλου βάθους. Όπως, πολύ δύσκολα πλέον, πραγματοποιούνται νέες ενεργειακές επενδύσεις σε μονάδες λιγνίτη, λιθάνθρακα, ακόμη και συνδυασμένης αεριοποίησης (IGCC) όταν υπάρχει η παραμικρή «υποψία» ότι η τροφοδοσία του αεριογόνου θα εμπεριέχει και «άνθρακα». Όμως εκεί υπάρχει μια πρόδηλη απροθυμία που σχετίζεται με το θέμα των κλιματικών αλλαγών και της «σκιώδους τιμής» του άνθρακα που θα κληθούμε αργά ή γρήγορα να πληρώσουμε. Για την γεωθερμία όμως, ποιοί είναι οι λόγοι; Δυστυχώς, η γεωθερμία εμφανίζει έντονα το θέμα του γεωγραφικού εντοπισμού και μάλιστα με μεγαλύτερη αυστηρότητα από τα ορυκτά καύσιμα. Έτσι, παρά το γεγονός ότι μιλάμε για ΑΠΕ και μάλιστα σχετικά φτηνή και με ελεγχόμενες περιβαλλοντικές επιπτώσεις, σχετίζεται άμεσα με την ανάγκη για επαρκή και πειστική ενημέρωση του κοινού, τα θέματα αποδοχής των τοπικών κοινωνιών και της συνύπαρξης με άλλες δραστηριότητες πχ. τουρισμός.

Εντούτοις, ειδικότερα στις μικρότερες μονάδες χαμηλής ενθαλπίας, νομίζω ότι η γεωθερμία επιβάλλεται να εφαρμοστεί στη μεγαλύτερη δυνατή κλίμακα στη χώρα μας, ώστε να γίνει εκμετάλλευση του μεγάλου πλούτου αποθεμάτων ζεστού νερού στον τόπο μας, και μάλιστα σε μικρό σχετικό βάθος, τα οποία είναι εύκολα προσβάσιμα και οικονομικά εκμεταλλεύσιμα. Η γεωθερμία χαμηλής ενθαλπίας μπορεί και πρέπει να καλύψει πλήρως θερμοκήπια, μονάδες αφαλάτωσης, τηλεθέρμανσης, υδατοκαλλιέργειες, εκτροφεία, ξενοδοχειακές μονάδες, ειδικότερα πισίνες ή μονάδες spa, κατοικίες.
Η γεωθερμία είναι μια ακόμη ευκαιρία που δεν πρέπει να πάει χαμένη. Μια ευκαιρία που μας κλείνει το μάτι από τους πανάρχαιους χρόνους μέχρι σήμερα, πολλούς αιώνες πριν το Larderello της Ιταλίας και το Reykijavik της Ισλανδίας. Και η δική μας απορία εύλογη: αν τα μεταλλεία και λατομεία, που κι αυτά εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τον γεωγραφικό εντοπισμό, έχουν περιβαλλοντικό αποτύπωμα, ενδεχομένως αξεπέραστο για ορισμένους, ποιό είναι το πρόβλημα που ακόμη δεν έχει επιτρέψει ούτε σε μία περίπτωση την αξιοποίηση της γεωθερμικής ενέργειας για ηλεκτροπαραγωγή;

Μήπως το παράδειγμα της γεωθερμίας είναι ενδεικτικό της περισσεύουσας υποκρισίας μας σχετικά με την ανάπτυξη και την «πράσινη οικονομία» στον τόπο μας;

[by tzeferis peter]

ΙΣΧΥΟΝ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ ΤΗς ΧΩΡΑΣ

Οι διαγωνισμοί του ΥΠΕΚΑ για τη γεωθερμία

Σημείωση Συγγραφέα: H οποιαδήποτε χρήση και γενικότερα η όποια αναδημοσίευση υλικού υπόκειται στην εφαρμογή των όρων χρήσης της ιστοσελίδας http://elladitsamas.blogspot.com