Ιωάννης Λεονάρδος: Μεταλλεία και Μαντεία στην Αρχαιότητα

Η μαντεία στην αρχαία Ελλάδα άσκησε έντονη επιρροή σε ποικίλες πτυχές της θρησκευτικής, κοινωνικής αλλά και οικονομικής ζωής. Θα μπορούσε άραγε να επηρεάζει και την μεταλλευτική και γενικότερα την αξιοποίηση του ορυκτού μας πλούτου κατά την αρχαιότητα;

Ο K. Κονοφάγος, στο βιβλίο του "Τὸ Ἀρχαῖο Λαύριο", εικάζει την επενέργεια της μαντείας κατά τις μεταλλευτικές εργασίες, χωρίς όμως να αναλύει το ζήτημα ούτε να παραπέμπει σε πηγή ή βιβλιογραφία. H S. Blakely (Myth, Ritual, and Metallurgy in Ancient Greece and Recent Africa) αναφέρεται στους Κουρήτες, οι οποίοι ήταν μάντεις και μεταλλουργοί. Δεν ερμηνεύει ειδικά τον συνδυασμό των δυο αυτών ιδιοτήτων ούτε μνημονεύει τις μαντικές ικανότητες των υπόλοιπων δαιμόνων της μεταλλουργίας.

Το  θέμα της μαντείας στην αρχαία Ελλάδα έχει μακρόχρονη ιστορία διερεύνησης αλλά δεν έχει πάψει να θεωρείται ανοικτό για περαιτέρω έρευνα. Σε αυτό συμβάλλει το εύρος των χρήσεών της μαντείας στην αρχαία Ελληνική κοινωνία. Οι ερωτήσεις στις οποίες καλούνταν να απαντήσουν οι μάντεις και τα μαντεία ήταν ποικίλες. Σε αυτές συγκαταλέγονταν κάποιες γενικές, σχετικές με τη λατρεία, αλλά και εκείνες που υπέβαλλαν ορισμένοι επαγγελματίες πριν τη λήψη σημαντικών αποφάσεων.

Από την άλλη πλευρά, η ιστορία της αρχαίας μεταλλείας και μεταλλουργίας εστιάζει σε ζητήματα τεχνικής φύσεως. Αυτά συνδέονται με την ανάπτυξη των τεχνικών γνώσεων του ανθρώπου, η οποία επέφερε την εξέλιξη των μεθόδων εξόρυξης και κατεργασίας των μετάλλων.

Δεν έχει μελετηθεί ωστόσο η σημασία του θείου για τους μεταλλευτές και τους μεταλλουργούς. Ας σημειωθεί ότι η θρησκεία –διά της μαντείας– ασκούσε επιρροή σε πολλούς τομείς της αρχαίας Ελληνικής κοινωνίας, συμπεριλαμβανομένης και της οικονομίας.

Στην εξαιρετικά πρωτότυπη εργασία του Γιάννη Λεονάρδου, διερευνάται η επίδραση των μάντεων και των μαντείων στην εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου, από το στάδιο της εξόρυξης του μεταλλεύματος έως αυτό της εμπορικής προώθησης των προϊόντων των μεταλλοτεχνιτών.


Το γενικό συμπέρασμα που προκύπτει από την έρευνα είναι ότι η μαντεία επηρέαζε σε μεγάλο βαθμό την παραγωγή μετάλλων έχοντας ρόλο υποστηρικτικό. Παρείχε δηλαδή το αίσθημα ασφάλειας στους ανθρώπους μέσω της θεϊκής εύνοιας ώστε να προχωρήσουν σε δύσκολα εγχειρήματα, χωρίς το ρίσκο να λειτουργεί ως ανασταλτικός παράγοντας.

Μήπως αλήθεια αυτό το συμπέρασμα μας θυμίζει τίποτε, σήμερα στην Ελλάδα των μνημονίων και των εφαρμοστικών νόμων;  Oπου μια απλή αναδρομή στην πρόσφατη μεταλλευτική ιστορία του τόπου μας την τελευταία 20-30 ετία δεν θα είναι καθόλου ευχάριστη;

Μήπως θα πρέπει να ξαναεπανέλθουν τα μαντεία για να ...αποβάλουμε το άγχος του επενδυτικού ρίσκου την εποχή που είναι μετρήσιμες όχι μόνο οι περιβαλλοντικές αλλά και οι κοινωνικές επιπτώσεις των βιομηχανικών εγχειρημάτων;

Η μήπως τελικά θα πρέπει να ανατρέξουμε στην βοήθεια της σύγχονης Πυθίας για να εκμαιεύσουμε το χρησμό περί χρησιμότητας ενός Εθνικού Γεωλογικού Ινστιτούτου (βλ. ΙΓΜΕ), το οποίο ανεξάρτητα από επιμέρους απόψεις και ενστάσεις που ολοι κατά καιρούς έχουμε εκφράσει, αποτελεί απαραίτητο εργαλείο για την στοχευμένη αξιοποίηση της Ορυκτής μας παρακαταθήκης;


Ι. Λεονάρδος: Μεταλλεία και Μαντεία στην Αρχαιότητα.Συμβολή στην Ιστορία της Αρχαίας Μεταλλείας

[by Tzeferis Petros]