6.11.22

Η τεχνο-επιστήμη και ο ρόλος της


Γνωρίζουμε πολλά, ως νοήμονες και διερευνητικοί, έχοντας το υψηλό χάρισμα της διάνοιας, όμως υπάρχουν πολλά που ακόμα δε γνωρίζουμε και ούτε θα μάθουμε ποτέ. Πρέπει ωστόσο, ως ευφυείς, να βρίσκουμε τρόπους να ενεργούμε συμβατά με το σύστημα, χωρίς να το θίγουμε, εκμεταλλευόμενοι τις λειτουργίες του. 

[του Α. Καπετάνιου*]

Οι τεχνοκράτες στο πρόβλημα βιωσιμότητας του πλανήτη, λόγω της έντονης και ισχυρής δραστηριότητας του ανθρώπου σε αυτόν, ακολουθώντας τις αρχές και τα προτάγματα του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος, έχουν (πειστική!) πρόταση: μιλούν για την επιστήμη που βρίσκει λύσεις και προωθεί την ανάπτυξη, μιλούν για καινοτομία και τεχνικές, μιλούν για ορθολογικοποίηση της παραγωγής, μιλούν για νέες ανακαλύψεις και νέες επαναστατικές τεχνικές. Όλα τούτα, συνδυαστικά και σωστά εφαρμοζόμενα, θα φέρουν τη λύση στ’ αδιέξοδα της γης (καλλίτερα, της κατοίκησης στη γη), υποκαθιστώντας την ανάγκη για πόρους με κάτι άλλο ή μειώνοντας την ανάγκη της χρήσης τους με την τεχνική, χωρίς μολοντούτο να μειώνεται η ανάπτυξη, ή κάνοντας πιο αποτελεσματικό το σύστημα παραγωγής. Διαμορφώνεται έτσι ένας «μεσσιανισμός» της επιστήμης και της τεχνολογίας, επαφιόμενοι εμείς, οι «κοινοί θνητοί», οι εφαρμοστές συστημάτων, στις λύσεις της. Η ζωή με την αντιμετώπιση τούτη μετατρέπεται σε δίπλωμα ευρεσιτεχνίας με απώτατο σκοπό το κέρδος.
Οι τεχνικές όμως εξομάλυνσης των επιπτώσεων και περιορισμού των συμπτωμάτων, απαλύνουν απλά την κρίση, χωρίς φυσικά να την εξαλείφουν, αφού αυτή υφίσταται και διαβρώνει το σύστημα της ζωής. Οι εν λόγω «λύσεις» δείχνουν ότι ο άνθρωπος, έχοντας τη λογική του κυρίαρχου στη γη και λειτουργώντας πλήρως ανθρωποκεντρικά, αναπτύσσει στρατηγικές της κυριαρχίας του, δημιουργώντας ένα σύστημα εναλλακτικών λύσεων για την εδραίωσή του, χρησιμοποιώντας γι’ αυτό την επιστήμη, την τεχνική, τη μεθοδολογία και την παραγωγικότητα. Τούτο όμως, που ανέφερε ο Αμερικανός φιλόσοφος του 19ου αιώνα Γουίλιαμ Τζέιμς (William James) πρέπει να έχουμε κατά νου, ότι «η επιστήμη είναι μια σταγόνα, ενώ η άγνοιά μας είναι μια θάλασσα!».
 
Η επιστήμη εν προκειμένω (κατά βάσιν οι κλάδοι των θετικών επιστημών) λειτουργεί ως δεκανίκι της αγοράς, χρησιμοποιουμένη από τη χρηματοπιστωτική οικονομία για την επίτευξη οικονομικού οφέλους (κέρδους). Όμως η κοινωνία δεν ωφελείται από τη συγκεκριμένη πολιτική, αφού η γενική τεχνική εξέλιξη, εφαρμοζομένη για την επίτευξη όσο το δυνατό μεγαλύτερου κέρδους, δεν ανταποκρίνεται στην απαίτηση για κοινωνική και οικονομική ωφελιμότητα. Και τούτο διότι, ενώ το κεφάλαιο αυξάνει τα κέρδη του από την κατάσταση αυτή, οι βασικές κοινωνικές ανάγκες μένουν ανικανοποίητες, αφού, στα πλαίσια των οικονομικών στρατηγικών που εφαρμόζονται για την επίτευξη μεγαλύτερου κέρδους, οργανώνεται τεχνητά η έλλειψη αγαθών και σπαταλούνται φυσικές πηγές κι ανθρώπινη εργασία, κατευθύνοντας, με τις μεθόδους του marketing, την παραγωγή και την κατανάλωση σε συγκεκριμένα προϊόντα, η πώληση των οποίων αποφέρει μεγαλύτερο κέρδος, χωρίς μολοντούτο να λαμβάνεται υπόψη η πραγματική ανάγκη παραγωγής τους. Έτσι, κατορθώνεται από το οικονομικό σύστημα να εκλογικευτεί το παράλογο, δηλαδή η σπατάλη να στέκει μαζί με την έλλειψη και τα δυο να συγκροτούν το σύστημα ζωής του ανθρώπου, υποστηρίζοντας, με την υποβαλλόμενη/επιβαλλόμενη πολιτική, την από κοινού διαγεγραμμένη πορεία τους. Τούτο απαιτεί σπατάλη εργασίας και πόρων, για την ικανοποίηση της διαμορφωμένης έλλειψης, κάτι που, όπως είναι φυσικό, αποβαίνει μοιραίο για τον πλανήτη και για το μέλλον του ανθρώπου στη γη.
 
Από την άποψη της οικολογίας αν δούμε το ζήτημα της χρησιμοποίησης της επιστήμης (αναφερόμαστε στις θετικές επιστήμες) για την επίλυση οικολογικών προβλημάτων του πλανήτη ή για την υποκατάσταση φυσικών πόρων από τεχνητούς, διαπιστώνουμε το αντίνομο της τοιαύτης αντίληψης, να θεωρούμε (να βαυκαλιζόμαστε) δηλαδή ότι μπορούμε να υποκαταστήσουμε μια σειρά πολύπλοκων μηχανισμών φυσικής αυτορρύθμισης, που χρειάστηκαν εκατομμύρια χρόνια για τη δημιουργία και την εξέλιξή τους, από τεχνολογικές μεθόδους, εφαρμογές και προϊόντα. Η δε εξάρτηση του ανθρώπου από την ιδέα τούτη, με τη «θεοποίηση» της επιστήμης κι αντίστοιχα την άφεσή του στα χέρια της, αποτελεί μιαν αυτοκαταστροφική πολιτική, που ήδη τ’ αποτελέσματά της γίνονται φανερά με δραματικό τρόπο ̇ δυστυχώς όμως, όχι ακόμα συνειδητοποιήσιμα! Θα λέγαμε ότι η κοινωνία «δηλητηριάζεται» από τον επιστημονισμό που τη διαποτίζει, δηλαδή από την εξάρτησή της από την πάντα παρούσα και ικανή να δίνει λύσεις επιστήμη, που αποτελεί μιαν ιδεολογία του αδιανόητου που χαρακτηρίζει την κοινωνία μας, σύμφωνα με την οποία, οι επιστήμες αρκούν για όλα.
 
Από την παραπάνω λογική είναι απορριπτέα ή εκδιώχνεται η ηθική, καθόσον βρίσκεται μακριά ή αντίθετα από την προβληματική της αξιακής θεώρησης των ζητημάτων σύμφωνα με την τρέχουσα πραγματικότητα. Και τούτο διότι στις θετικές επιστήμες η έννοια της ηθικής δεν υφίσταται, καθώς γι’ αυτές τα πάντα είναι αήθικα, αφού, κατά τον Αυστριακό φιλόσοφο Λούντβιχ Βιτγκενστάιν (ή Λούντβιχ Βίτγκενσταϊν) (Ludwig Josef Johann Wittgenstein), η επιστήμη βλέπει την ηθική ως αντικείμενο, τ’ οποίο θα μπορούσε να εξηγήσει, όχι όμως να το κρίνει ̇ τούτο είναι δουλειά της φιλοσοφίας. Έχει, υπό αυτή την έννοια πρόβλημα να δικαιολογηθεί η επιστήμη ως προς τις ενέργειές της και να δηλωθεί θετικά, αν είναι αφιλοσόφητη ̇ και γίνεται εκ του λόγου τούτου έωλη και σερνάμενη καταστάσεων κι επιδιώξεων!
 
Διευκρινίζουμε, προς αποφυγή παρεξηγήσεων, ότι η επιστήμη ως ιδέα και ως εφαρμογή κάθε άλλο παρά απορριπτέα είναι, αντιθέτως, απορριπτέος είναι ο επιστημονισμός ως ιδεολογία και ως τρόπος εφαρμογής της επιστήμης. Αρνούμενοι, περαιτέρω, τον τεχνοκρατισμό, που χρησιμοποιεί την επιστήμη για να επιβληθεί κατά την εφαρμογή της ιδεολογίας της τεχνοκρατίας (που πρεσβεύει μιαν υποθετική μορφή διακυβέρνησης στην οποία οι επιστήμονες και άλλοι εμπειρογνώμονες έχουν τον έλεγχο της λήψης αποφάσεων στους αντίστοιχους τομείς τους), δε σημαίνει ότι αρνούμαστε την, πάντα χρήσιμη και αναγκαία, τεχνική. Ο τεχνοκρατισμός είναι ένα σύστημα διακυβέρνησης οπού εκείνοι που έχουν τις γνώσεις, την εμπειρία και τις δεξιότητες συνθέτουν τη δημόσια διοίκηση για την εξυπηρέτηση κατ’ ουσίαν της οικονομίας (προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις tekhne, δηλαδή δεξιότητα, και kratos, δηλαδή εξουσία). Διά της ηθικής, που αρνούνται οι παραπάνω ιδεολογίες, καθορίζουμε τον αξιακό τρόπο εφαρμογής της επιστήμης και της τεχνικής, ώστε να μην υποσκάπτουν τον άνθρωπο, οδηγώντας τον, ανύποπτα κι ασυνείδητα, στην κατάρρευση! Όμορφα τούτο το αποδίδει ο ποιητής Κωστής Παλαμάς στην «Ασάλευτη ζωή» ως εξής:
 
«Ιδέα και χέρια μέσα μου, και η Τέχνη κ’ η Επιστήμη να χτίσουν αγωνίζονται τον ίδιο τον ναό...»

Η επιστήμη, κατά την πολιτική του ανθρώπου, ήδη υπόκειται σ’ έναν φαύλο κύκλο ανατροφοδότησης επιτευγμάτων στην κοινωνία μας, για την απεγκλωβισμό της από το οικολογικό της πρόβλημα ̇ έναν κύκλο όμως που συνοδεύεται από διαταραχές, που καθίστανται οδυνηρότερες με την πρόοδο της κατάστασης. Ο άνθρωπος, ως συνειδητός του ρόλου του και της αποστολής του στο φυσικό σύστημα, πρέπει να επιδιώξει ένα συμβιβασμό μεταξύ των αναγκών του, ούτως ώστε να ικανοποιούνται πληρέστερα οι ανάγκες του φυσικού συστήματος, αφού η διατήρησή του είναι απαραίτητη για την ανθρώπινη ύπαρξη. Πρέπει να συνειδητοποιηθούμε σε σχέση με τις πράξεις μας, ν’ αναζητήσουμε τις αξίες μας, να ορίσουμε τα όριά μας εντός των ορίων του συστήματος οπού δραστηριοποιούμαστε, και να καθορίσουμε στέργια και λογικά το μέλλον μας. Γνωρίζουμε πολλά, ως νοήμονες και διερευνητικοί, έχοντας το υψηλό χάρισμα της διάνοιας, όμως υπάρχουν πολλά που ακόμα δε γνωρίζουμε και ούτε θα μάθουμε ποτέ. Πρέπει ωστόσο, ως ευφυείς, να βρίσκουμε τρόπους να ενεργούμε συμβατά με το σύστημα, χωρίς να το θίγουμε, εκμεταλλευόμενοι τις λειτουργίες του. Τούτο αποτελεί τη μεγάλη αποστολή του ανθρώπου, ο οποίος, ως ον με λογική και με βούληση πρέπει να ενεργεί σκεπτόμενος το μέλλον του, που δε νοείται έξω από το σύστημα που τον συντηρεί. Η επιστήμη σε αυτό το κυρίαρχο εγχείρημα έχει ρόλο σημαντικό και τη χρειαζόμαστε...

*από το βιβλίο του “ΦΥΣΙΣ ΕΡΓΟΝ. Νοώντας για τη φύση...”, έκδοση ιδίου, Αθήνα 2017, http://www.bookstation.gr/Product.asp?ID=40885)

1 comments:

Georgiades George είπε...

Η σχεση της Επιστημης με τη Φυση,την Ηθικη και τελικα τον Ανθρωπο ειναι τα αιωνια ερωτηματικα που απασχολουν καθε σκεπτομενο ανθρωπο απο τον Αριστοτελη μεχρι τον Ηeizenberg (Βιβλιο Φυσικη και Φιλοσοφια Werner Heisenberg) Oι απαντησεις ειναι πολυσημαντες αλλα εχουν ενα κοινο πυρηνα ,την ανθρωπινη φυση Στο συγκεκριμενο πονημα ο Συγγραφεας παραθετει γνωστα αλλα εξοχως ενδιαφεροντα ζητηματα στα οποια λιγο ως πολυ παιρνει θεση οχι παντα μη αμφισβητησιμη Δυο παραδειγματα
----Εισαγει τον νεοφανη ορο του Επιστημονισμου παραλληλιζοντας τον με τη Τεχνοκρατια -ληψη αποφασεων στη διακυβερνηση απο Επιστημονες Τεχνικους Αυτα τα θεωρει οτι στερουνται Ηθικης επισημαινοντας οτι η κοινωνια //δηλητηριαζεται// απο τον Επιστημονισμο ο οποιος την διαποτιζει!!! Στις Δημοκρατιες τη διακυβερνηση -ληψη αποφασεων την παιρνουν εκεινοι που εκλεγει ο λαος ασχετως αν ειναι επιστημονες η ...τιποτα!
----Στο φλεγον θεμα της βιωσιμοτητας ενω γενικα εκφραζεται υπερ των τεχνικων που θα δωσουν τη βελτιστη λυση τελικα αναφερεται σε ενα//μεσσιανισμο// της Επιστημης και της Τεχνολογιας με αποτελεσμα η ζωη να μετατρεπεται σε διπλωμα ευρεσιτεχνιας με απωτατο σκοπο το κερδος !

Δημοσίευση σχολίου

Προσβλέπω σε έναν ευπρεπή διάλογο χωρίς κακόβουλα και υβριστικά σχόλια που προσβάλλουν την αισθητική μας αλλά κι εκείνη της ελληνικής γλώσσας. Εντούτοις, όλα τα σχόλια δημοσιεύονται!