Η διαρκής διελκυστίνδα της βιώσιμης ανάπτυξης
Κάθε σύγχρονη μορφή ανάπτυξης, μηχανοποιημένη ή ηλεκτρονική, έχει κόστος. Από την πρωτογενή παραγωγή της γεωργίας και των ορυχείων μέχρι τον τουριστικό «πολιτισμό» της χλωριωμένης πισίνας και της ομοιόμορφης αναψυχής του all inclusive. Από τον «πολιτισμό» του εμφιαλωμένου νερού μέχρι το ορόσημο του ψηφιακού νέου κόσμου μας που αποϋλοποιεί σταδιακά την ανάπτυξη μετουσιώνοντάς την σε αόρατα αλλά όχι ανώδυνα ηλεκτρομαγνητικά σήματα.
Κόστος περιβαλλοντικό, κόστος στην ποιότητα ζωής, στην ασφάλεια, στην υγεία του πολίτη, σωματική και ψυχική. Άλλη μορφή ανάπτυξης έχει εμφανέστερο και πρόδηλο κόστος, άλλη λιγότερο εμφανές, περισσότερο υποχθόνιο και με κάποια χρονοκαθυστέρηση στον εντοπισμό των συνεπειών. Που συχνά δεν περιορίζεται στον υλικό κόσμο (ρύπανση αέρα, νερών κλπ) αλλά υποσκάπτει και διακυβεύει την ηθική και πολιτιστική μας υπόσταση μέσω άϋλων τοξικών αποβλήτων (υποκλοπή και παραβίαση προσωπικών δεδομένων, ενθάρρυνση της παιδικής πορνογραφίας, νεανική και σχολική παραβατικότητα -bulling κλπ).
Δεν είναι τυχαία άλλωστε, η μεγάλη ανησυχία των επιστημόνων σχετικά με την εφαρμογή της πάγιας αρχής του κοινοτικού δικαίου, της αρχής της προφύλαξης (precautionary principle), και τα όρια που κάθε φορά τίθενται και αφορούν τα κοκτέιλ των σύγχρονων περιβαλλοντικών ρυπαντών: βιολογικές δράσεις, ενδοκρινικοί διαταράκτες, καρκινογόνες και μεταλλαξιγόνες χημικές ουσίες, ποιότητα εσωτερικού αέρα, ιον(τ)ίζουσες και μη ιον(τ)ίζουσες ακτινοβολίες (ΜΙΗΜΑ),κλπ., στα οποία οι πολίτες εκτίθενται καθημερινά και για τις επιπτώσεις των οποίων δεν υπάρχουν ανεξάρτητες έρευνες ή υπάρχουν «προσανατολισμένες» έρευνες με συγκεκριμένα καθησυχαστικά αποτελέσματα με επίσης προφανείς σκοπιμότητες. Αλήθεια πόσο σημαντικά είναι η άνεση και το τεχνολογικό όφελος της σύγχρονης ανάπτυξης, μπροστά στον κίνδυνο απώλειας της ίδιας της υγείας και της ζωής; Πόσο βιώσιμη είναι η οικονομική ανάπτυξη που δεν βελτιώνει ουσιαστικά το επίπεδο της ζωής, απλώς δημιουργεί γενιές ανθρώπων εθισμένες στην αέναη κατανάλωση των ίδιων και των ίδιων προϊόντων, σε νέο κάθε τόσο περιτύλιγμα. Κι ακόμη, πόσο βιώσιμη είναι η ανάπτυξη που βελτιώνει την ποιότητα της ζωής αλλά διακυβεύει την ίδια τη ζωή;
Εξάλλου, με την κατοχύρωση των αρχών της πρόληψης και προφύλαξης ως βασικών αρχών της περιβαλλοντικής προστασίας, επέρχεται μια σημαντική αλλαγή στον τρόπο αντιμετώπισης των περιβαλλοντικών προβλημάτων. Ενώ μέχρι τώρα έπρεπε να υπάρχει πλήρης επιστημονική απόδειξη σχετικά με τους κινδύνους βλάβης, ώστε να ληφθούν προληπτικά μέτρα, με την υιοθέτηση των ως άνω αρχών δεν τίθεται ως προϋπόθεση η πλήρης επιστημονική απόδειξη παρά μόνο ο επιστημονικά εύλογος κίνδυνος βλάβης, ο οποίος μπορεί στηρίζεται ακόμη και σε ενδείξεις. Με άλλες λέξεις, η επιστήμη δεν προσεγγίζεται από την πλευρά των βεβαιοτήτων αλλά από την πλευρά των αβεβαιοτήτων, της απροσδιοριστίας και του κινδύνου, τον οποίο καλούμαστε να διαχειριστούμε, χωρίς πολλές φορές να τον γνωρίζουμε επακριβώς!
Η ουσία λοιπόν δεν είναι λοιπόν τί είδους και χρώματος ανάπτυξη διαλέγουμε, πράσινη, καφέ ή γκρίζα, αλλά πως και με ποιους μηχανισμούς και ασφαλιστικές δικλείδες την διαχειριζόμαστε έτσι ώστε να είναι βιώσιμη. Βιώσιμη, όχι με τους ορισμούς της Επιτροπής Brundtland ή άλλων επιτροπών, αλλά απλά συμβατή με τη ζωή μας, το βίο μας. Αυτή που δεν παραβιάζει το δικαίωμά μας για έναν αξιοβίωτο βίο. Που σημαίνει να πάψουμε επιτέλους να ασχημονούμε πάνω στη φύση αλλά και στην ίδια τη ζωή μας. Που δεν σημαίνει να μην κάνουμε «ανάπτυξη» ποτέ και πουθενά, αλλά να έχουμε πάντα ένα καμπανάκι σε ότι κάνουμε: το καμπανάκι της υπευθυνότητας και του σεβασμού σε κάθε παρακλάδι της ζωής και της φύσης.
Και πιο συγκεκριμένα. Θα πρέπει να ποσοτικοποιήσουμε με αξιοπιστία τα υποθετικά κόστη και ωφέλη της κάθε δραστηριότητας ώστε να γνωρίζουμε πότε τα κόστη «υπερακοντίζουν προδήλως» τα οφέλη, για να χρησιμοποιήσουμε την πάγια έκφραση της νομολογίας του δικού μας ΣτΕ. Πρέπει να μπορούμε να προσδιορίσουμε με σαφήνεια σε πιο βαθμό η αβεβαιότητα περί του κινδύνου δικαιολογεί την ακύρωση μιας αναπτυξιακής δραστηριότητας, διαφορετικά θα ζούμε διαρκώς στη «διελκυστίνδα», είτε υπό το φάσμα του «φόβου της προόδου» ή υπό το φάσμα του «αειφόρου τίποτε».Μιλάμε για το δυσκολότερο ενδεχομένως εγχείρημα, την δυσκολότερη πρόκληση του σύγχρονου ανθρώπου. Ένα εγχείρημα που απαιτεί όλες μας τις δυνάμεις: Επιστήμη, τεχνολογία, πολιτική, παιδεία, δικαιοσύνη, φαντασία, ήθος. Που όμως εμείς με την παντοειδή μας σύγχυση μέσα από τα πρότυπα επικοινωνίας, τα ΜΜΕ και τις τηλεοπτικές Κασσάνδρες κλπ. αλλά και την καταναλωτική μας μανία δεν δείχνουμε ότι καταλαβαίνουμε πόσο επείγον είναι το θέμα.
Πελαγοδρομούμε δυστυχώς και πάλι, μεσούσης της κρίσης, σε έναν νέο γύρο διαχειριστικού παρεμβατισμού που δημιουργεί νέα ιδεολογική και πολιτική σύγχυση. Κι αντί να αποφασίσουμε σύντομα για τους κώδικες της βιώσιμης ανάπτυξης, τις αρχές και τα εργαλεία της διαχείρισης, κι ακόμη ποιοί θα είναι οι θεματοφύλακες, ποιοι θα φροντίσουν να την μεταδώσουν σε επικοινωνιακό επίπεδο και με ποια εργαλεία , εμείς ακόμη ασχολούμαστε «οικολογούντες» με το αν …υπάρχουν κλιματικές αλλαγές, αν η ανάπτυξη θα είναι πράσινη ή καφέ και πώς κάποιοι από εμάς, οι «από μηχανής» σωτήρες, θα σώσουμε τον πλανήτη....Ο πλανήτης δεν έχει την ανάγκη μας, θα επιβιώσει και πολύ μετά από εμάς, όπως εξηγεί με τον γλαφυρό του τρόπο και ο αείμνηστος κωμικός George Carlin. Εμείς, πρέπει να ασχοληθούμε με τον εαυτό μας, το γένος μας. Αν σώσουμε τον εγωκεντρικό, αφελή και σπάταλο εαυτό μας, μοιραία θα σωθεί και ο πλανήτης!
[Πέτρος τζεφέρης] [Tzeferis Petros]
