Περιβάλλον ή Ανάπτυξη; Θεωρία και …πραγματικότητα

«Οχι αυταπάτες, προπαντός..» έγραφε ένας μεγάλος ποιητής που έφυγε πρόσφατα (Μ. Αναγνωστάκης). Ας πούμε λοιπόν δύο λόγια απλά, σταράτα. Σαν αυτά που συζητιούνται καθημερινά μεταξύ των πολιτών ή συναδέλφων όχι στα διεθνή συνέδρια αλλά στην απλή, καθημερινή πρακτική: κανείς δεν θέλει την ανάπτυξη στο σπίτι του, στην «αυλή» του! Η καλύτερα όλοι την θέλουν αποφλοιωμένη, διαχωρισμένη από το κόστος της, το οποίο θα υποβαθμίσει, θα ρυπάνει την «αυλή» τους (σύνδρομο NIMBY).

Στατιστικά ελάχιστοι πολίτες γνωρίζουν τις αιτίες και τις απαιτούμενες δράσεις που αφορούν τα μεγάλα παγκόσμια περιβαλλοντικά προβλήματα. Ελάχιστοι λοιπόν (αλλά ευτυχώς διαρκώς πληθυνόμενοι) ασχολούνται σήμερα με τον αν «ζημιώνουμε το περιβάλλον αγοράζοντας πχ. αυτοκίνητο, ψυγείο ή κλιματιστικό» ή αν «αυτό είναι CFC’s free ή όχι» ή ακόμα με το γεγονός ότι αν συνεχίσουμε να καίμε με τον ίδιο ρυθμό υδρογονάνθρακες και ορυκτούς άνθρακες (εμείς τους λιγνίτες) για να παράγουμε ενέργεια και ηλεκτρικό ρεύμα, ο πλανήτης μας σύντομα θα μετασχηματιστεί όχι απλώς σε θερμοκήπιο αλλά σε μια ...χύτρα ταχύτητας που θα σφυρίζει ζητώντας βοήθεια! Ποιός νοιάζεται όμως, αλλά και ποιός μπορεί να παρέμβει αποτελεσματικά όταν οι παραπάνω μορφές ενέργειας και χρήσεις έχουν καταξιωθεί ως απαραίτητα στοιχεία για τα πρότυπα της καταναλωτικής διαβίωσής μας;
Από την άλλη πλευρά, το «αειφόρο τίποτε» δεν τρώγεται και μάλιστα σε μια εποχή όπου η ανεργία αποτελεί το μεγαλύτερο πρόβλημα ούτε διασφαλίζει απόλυτα τη δυνατότητα ανάπτυξης για τις επόμενες γενιές..

Ετσι φτάνουμε στο γενικότερο δίλημμα, ή καλύτερα το ψευτοδίλημμα: «Περιβάλλον ή Ανάπτυξη;» ή πράγμα το ίδιο «Ασπρο ή Mαύρο;» το οποίο νομίζουμε ότι μπορεί να απαντηθεί με ένα μονοσήμαντο λογικό τρόπο ως ακολούθως: «Ναι στην Aνάπτυξη και ναι στο Περιβάλλον». Αλλωστε, είναι πλέον επιστημονικά τεκμηριωμένο ότι Περιβάλλον και Ανάπτυξη μπορούν (και πρέπει) να συνυπάρξουν αρμονικά. Και οι δύο «πυλώνες» της αειφόρου ανάπτυξης μαζί είναι σήμερα πια συνειδητοποιημένο, ότι εξυπηρετούν τις ανάγκες του τρίτου πυλώνα, της κοινωνίας. Η χωρίς όρους επιθετική ανάπτυξη υπερβαίνει τη φέρουσα ικανότητα της φύσης, εξαντλώντας τους φυσικούς πόρους και υποβαθμίζοντας τα περιβαλλοντικά συστήματα με εξαιρετικά αρνητικές επιπτώσεις στις οικονομικές δραστηριότητες και στην κοινωνική συνοχή. Το περιβάλλον στηρίζει λοιπόν την οικονομική δραστηριότητα, αλλά δίνει και ζωή στην κοινωνία, δημιουργώντας τις απαραίτητες προϋποθέσεις για ευημερία. Το σύστημα ισορροπεί, με την προϋπόθεση ότι και οι τρεις συντελεστές/πυλώνες συνυπάρχουν και συνεργάζονται αρμονικά. Πράγμα που συμβαίνει μόνον όταν η οικονομία είναι ελεγχόμενη και απόλυτα συμβατή με τη φέρουσα ικανότητα του περιβάλλοντος.

Το περιβάλλον είναι ασφαλώς κοινωνικό, ταυτόχρονα όμως είναι και οικονομικό αγαθό, αφού αποτελεί πλουτοπαραγωγική πηγή και την εν δυνάμει προϋπόθεση για οικονομική ανάπτυξη. Η αντίληψη ότι η οικονομία μπορεί από μόνη της να λύσει όλα τα προβλήματα, ακόμη και τα οικολογικά και να φέρει ευημερία είναι απόλυτα εσφαλμένη. Όπως κι η αντίθετη μ’ αυτήν, ότι δηλαδή δεν υπάρχει ανάπτυξη συμβατή με το περιβάλλον.

Δυστυχώς η πραγματικότητα απέχει σημαντικά από τη θεωρία και αποδεικνύεται «σκληρό καρύδι» που δεν επιτρέπει προόδους και χαμόγελα.

Διότι, αλλο είναι να «κομπάζεις» για το καθαρό περιβάλλον πρεσβεύοντας το «αειφόρο τίποτε» και άλλο να το κάνεις πράξη με τρόπο που δεν αντιστρατεύεται αλλά αντιθέτως ενισχύει την βιομηχανική ανάπτυξη...Η ίδια η αμερικανική πολιτεία που σημειωτέον ποτέ δεν ευθυγραμμίστηκε με το Πρωτόκολλο Kιότο, στον νέο ενεργειακό νόμο που εγκρίθηκε το καλοκαίρι του 2005 από το Κογκρέσο, μοίρασε το μεγαλύτερο ποσοστό του πακέτου στις βιομηχανίες πετρελαίου, αερίου και άνθρακα με σκοπό την αύξηση της εγχώριας παραγωγής και την μείωση της εξάρτησης από τις εισαγωγές πετρελαίου (60% σήμερα) και όχι στα προγράμματα των ΑΠΕ. Παράλληλα, ο νέος νόμος αναγνωρίζει την πυρηνική ενέργεια ως «καθαρή» και υπερψηφίζει δέσμη κινήτρων για την κατασκευή νέων πυρηνικών αντιδραστήρων για πρώτη φορά από το 1979 (Θρι Μάιλ Αιλαντ) και το 1986 (Τσερνόμπιλ).

Η Ευρώπη, από τη μια καταρτίζει τον «Ευρωπαϊκό Χάρτη για την Αειφόρο Ανάπτυξη» και προωθεί το πακέτο "Μπαρόζο" αλλά και τους στόχους του πρωτοκόλλου του Κυότο και από την άλλη ...αγκομαχεί (πλην ελαχίστων εξαιρέσεων) να εφαρμόσει στοιχειώδη διαχείριση σε πρωτογενή επίπεδα περιβαλλοντικής πολιτικής, όπως τα λύματα, η ατμοσφαιρική ρύπανση, οι βιότοποι, τα λατομεία...

Στην Ευρωπαϊκή ένωση του σήμερα η εξάρτηση από το πετρέλαιο ξεπερνά σταθερά το 40% ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις (Γερμανία και κυρίως Γαλλία) το ενεργειακό «πάζλ» συμπληρώνει η «ανεπιθύμητη» πυρηνική ενέργεια..
Στη χώρα μας η εξάρτηση από το πετρέλαιο είναι ακόμη μεγαλύτερη, ενώ την κατάσταση «σώζει» η αξιοποίηση του εγχώριου λιγνίτη στην ηλεκτροπαραγωγή που κρίνεται απαραίτητη για λόγους εθνικής οικονομίας και ασφάλειας εφοδιασμού. Ας σημειωθεί εδώ, ότι απαραίτητη προϋπόθεση της αειφόρου ανάπτυξης, είναι να αντιμετωπιστεί η ενεργειακή κρίση με την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και την χρήση ήπιων μορφών ενέργειας (ηλιακή, αιολική, βιομάζα κλπ) που είναι ανεξάντλητες, οικονομικές και φιλικές στο περιβάλλον. Και μάλιστα , υποτίθεται, με την συνεργασία των λαών σε όλα τα επίπεδα, ώστε καθένας να μπορεί να εκμεταλλευτεί τους δικούς του φυσικούς πόρους, με βάση τη δικής του περιβαλλοντική πολιτική χωρίς αυτή η εκμετάλλευση να αποβαίνει σε βάρους του δικού του περιβάλλοντος, εκείνου των γειτονικών κρατών, αλλά προπάντων σε βάρος των επερχομένων γενεών.

Κατά τα άλλα, ζούμε την εποχή του «υδρογόνου», των “φουτουριστικών” υπεραισιόδοξων δηλώσων του τύπου “οι ενεργειακές αγορές θα υποστούν σεισμική μετατόπιση» (Κρίστοφερ Φλάβιν, πρόεδρος της WorldWatch Institute) αλλά και των περιβαλλοντικών φιεστών για την «Παγκόσμια Ημέρα του Περιβάλλοντος» κάθε 5 Ιουνίου….

Φαίνεται ότι η αυτογνωσία του σύγχρονου ανθρώπου θα χρειαστεί να διατρέξει πολύ δρόμο ακόμη, ανάμεσα στις γκρίζες αποχρώσεις που συνθέτουν την απόσταση μεταξύ άσπρου και μαύρου, πριν καταστεί ικανή να σεβαστεί κάθε παρακλάδι της ανθρώπινης ζωής και της φύσης. Πριν καταφέρει να τοποθετεί στη σωστή τους θέση ψευτοδιλήματα του τύπου «Περιβάλλον ή Ανάπτυξη», πριν ισορροπήσει στο σημείο «Βιώσιμη ανάπτυξη», πριν καταστήσει την ισορροπία του σημείου ευσταθή.
(Υπάρχουν φυσικά και ορισμένες λαμπερές εξαιρέσεις σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης κυρίως που "επιβεβαιώνουν τον κανόνα" οτι το περιβάλλον ειναι μεν οικονομικό αλλα εν ανεπαρκεία αγαθό: το Ρόττερνταμ της Ολλανδίας, το Μάλμοε της Σουηδίας, το Βόκσο (VAXJO) επίσης της Σουηδίας και αρκετά άλλα στα οποία θα αναφερθούμε σε ξεχωριστές θέσεις μια και είναι παραδείγματα προς μίμηση...)

[Πέτρος Τζεφέρης]