Το χρυσό πάζλ… και οι δύο πλευρές της «μπουλντόζας»!

[του Πέτρου Τζεφέρη] [by Petros Tzeferis]

Στο ένα άκρο του παζλ είναι οι στρατιές των φτωχών εποχικών μεταλλωρύχων που σαν τους «49-ers» που πριν από ενάμιση αιώνα, κατέκλυσαν την Καλιφόρνια και τον ποταμό Klondike σε αναζήτηση χρυσού, εγκολπώθηκαν κι αυτοί το όνειρο για καλύτερη ζωή συνδέοντας το με την λάμψη και τη ματαιοδοξία του κίτρινου μετάλλου. Τώρα φυσικά έχουν «μεταναστεύσει» στην Ινδονησία, στο Περού, στο Κονγκό, στην Ινδία, στην Γκάνα σε όλες τις χώρες του τρίτου και ..τέταρτου κόσμου… Εκατομμύρια από αυτούς (πάνω από 15 εκατομ. τους υπολογίζει ο UNIDO) ασχολούνται, παράνομα κυρίως, με την εξόρυξη του χρυσού σε ποτάμια, λίμνες, βουνά, σωρούς αποβλήτων, πόλεις . Γι’ αυτούς τους ανθρώπους η εξόρυξη του χρυσού αποτελεί μια δραστηριότητα ζωής αλλά και θανάτου, τόσο από την έλλειψη στοιχειωδών συνθηκών ασφαλείας όσο κι από την δράση του υδράργυρου (το ένα τρίτο του υδραργύρου από ανθρωπογενείς δραστηριότητες οφείλεται στην εξόρυξη του χρυσού). Όμως αυτοί οι ρακένδυτοι κι εξαθλιωμένοι σύγχρονοι Garimpeiros παράγουν σήμερα περίπου το 25% του χρυσού παγκοσμίως και στηρίζουν οικονομικά πάνω από 100 εκατομ. ανθρώπους ανά την υφήλιο.


Στο άλλο άκρο του παζλ είναι οι μεγάλες μεταλλευτικές εταιρείες και τα αχανή ανοιχτά ορυχεία (open pits) που διαχειρίζονται. Αυτές είναι υπεύθυνες για το υπόλοιπο 75% του παραγόμενου χρυσού. Σαν το Μπατού Χιτζάου (Batu Hijau). Το ορυχείο χρυσού (αλλά και χαλκού) στο Μπατού Χιτζάου της Ινδονησίας, είναι από τα μεγαλύτερα νέα μεταλλεία χρυσού στον κόσμο (από το 2000 pου ξεκίνησε από την Newmont έχει ήδη δημιουργήσει ένα άνοιγμα πλάτους 1500 μέτρων). Το συγκεκριμένο ορυχείο είναι από τις περιπτώσεις που ακολουθούνται κανόνες τόσο για την ασφάλεια όσο για την περιβαλλοντική αποκατάσταση, εφόσον έχουν ήδη δαπανηθεί πάνω από 500 εκατομ. Ευρω για τον σκοπό αυτό. Εντούτοις, ο απολογισμός από την εξόρυξη, αν τον δει κανείς από την …άλλη μεριά της «μπουλντόζας», αυτή που βλέπει την μπουλντόζα μόνο στην φωτογραφία, είναι αποκαρδιωτικός. Στο Μπατού Χιτζάου, η εξαγωγή μιας ουγκιάς χρυσού, ποσότητας που χρησιμοποιείται σε μια απλή βέρα, απαιτεί την αφαίρεση πάνω των 250 τόνων υπερκείμενων και μεταλλεύματος. Και φυσικά υπάρχουν πάντα τα απόβλητα, είτε στερεά που στοιβάζονται σε μια περιοχή που κάποτε ήταν τροπικό δάσος είτε υγρά από τη χημική κατεργασία που διοχετεύονται με αγωγούς στο θαλάσσιο πυθμένα.

Σήμερα, τα πλουσιότερα κοιτάσματα εξαντλούνται ταχύτατα ενώ σπάνια ανακαλύπτονται νέα. Ο περισσότερος χρυσός που απομένει να εξορυχθεί (και να προστεθεί στους 161000 τόνους που έχουν ήδη εξορυχθεί παγκοσμίως μέχρι σήμερα) είναι χωροθετημένος σε μικρά πλέον και δυσκατέργαστα κοιτάσματα σε δυσπρόσιτες και ευάλωτες γωνιές του πλανήτη.
Πρόκειται, συνεπώς, για ένα κάλεσμα γοητευτικό αλλά και εξίσου καταστροφικό, στο οποίο όμως πολλοί μεταλλωρύχοι, μεγάλοι και μικροί, είναι πρόθυμοι να ανταποκριθούν. Για να θυμηθούμε τον ιψενικό ήρωα Τζον Γαβριήλ Μπόρκμαν: «το κοίτασμα τους καλεί να το εξορύξουν…». . Σίγουρα ενυπάρχει μια νότα ιπποσύνης στα οράματα του Μπόρκμαν να υποτάξει τη γη στις προσδοκίες του ανθρώπου, εντούτοις θα πρέπει κανείς να βάλει «πολύ νερό στο κρασί του» για να συντρέξει στις ανά τον κόσμο διαδικασίες εξόρυξης του συγκεκριμένου μετάλλου από τη γη...
Από την άλλη μεριά της «μπουλντόζας», την κοντινή, αυτή που ζεί και αναπνέει στο μεταλλευτικό περιβάλλον, αν ρωτήσουμε κάποιον από τους 8000 Ινδονήσιους που εργάζονται στο μεταλλείο και τις οικογένειές τους, θα πάρουμε μια διαφορετική εικόνα. Είναι η μεριά που κάνει τις ουλές και τις δυσπλασίες στο γήινο ανάγλυφο να φαίνονται πιο μαλακές, σίγουρα πιο χρηστικές κι ενίοτε γοητευτικές.. Οι άνθρωποι αυτοί δεν ενδιαφέρονται αν ο χρυσός είναι ένα μέταλλο όχι απαραίτητο για την επιβίωση του ανθρώπου, αν ακόμη συμβάλλουν στην συσσώρευση του πλούτου «χωρίς αιτία» ούτε φυσικά αν πέφτουν θύματα του «πάθους» ή αν θέλετε της «γοητείας» του χρυσού. Ούτε πόσοι τόνοι υπερκειμένου θα καταναλωθούν για την εξαγωγή μιας ουγκιάς χρυσού. Απλά ενδιαφέρονται για το μεροκάματο…
Στις ΗΠΑ, μια εκστρατεία ακτιβιστών με θέμα «όχι στο βρώμικο χρυσό» έπεισε πολλούς κοσμηματοπώλες να σταματήσουν την πώληση χρυσού που προέρχεται από «βρώμικα» ορυχεία. Εντούτοις, οι μεγαλύτεροι καταναλωτές, δηλαδή η Ινδία (που το πάθος γι το χρυσό είναι συνυφασμένο με τη λαϊκή κουλτούρα) αλλά και η Κίνα (που το 2007 υποσκέλισε τις ΗΠΑ ως ο δεύτερος μεγαλύτερος αγοραστής χρυσών κοσμημάτων) αδιαφορούν για τέτοιου είδους προβληματισμούς.. Η Ινδία παράγει ελάχιστο χρυσό, αλλά οι πολίτες της έχουν συγκεντρώσει περίπου 18000 τόννους σε κοσμήματα κυρίως, ένα ποσό που είναι δεκάδες φορές μεγαλύτερο από εκείνο που φυλάσσεται στην κεντρική τράπεζα της χώρας..Στο τόπο, όπου εκατομμύρια άνθρωποι συρρέουν στα slums,όχι με την ελπίδα της καλύτερης ζωής, αλλά της επιβίωσης… Στα slums που είναι ποτισμένα με τον iδρώτα των 15 σχεδόν εκατομ. εργαζομένων παιδιών.. Οπου φυσικά η συλλογική ελπίδα, αν υπάρχει πουθενά, δεν θα προκύψει από το χρυσό που βάζουν στα σεντούκια όπως ούτε και από ταινίες σαν το slumdog millionaire…
Το τίμημα (αλλά και η ..τιμή) της παγκόσμιας εμμονής τους χρυσού είναι πραγματικά μεγάλο.. Hic Rhodus, hic Saltus…

[φωτο: του Randy Olson, National Geographic]