Τα ατυχήματα στον Εξορυκτικό τομέα

[του Δρ. Τζεφέρη Πέτρου] [by Dr tzeferis Peter]
Νέο εργατικό δυστύχημα στο συγκρότημα της ΛΑΡΚΟ και η απόφαση της πολιτικής ηγεσίας του ΥΠΑΝ να προβεί στην (για πρώτη φορά στα χρονικά ) προσωρινή σφράγιση του συνόλου των πέντε ηλεκτροκαμίνων στο εργοστάσιο σιδηρονικελίου της Λάρυμνας. Γι' αυτούς που γνωρίζουν τις τεχνικές λεπτομέρειες μια τέτοια σφράγιση σημαίνει το λιγότερο σφράγιση για 2-3 μήνες, ώστε να δοθεί η δυνατότητα σταδιακής διακοπής και επαναλειτουργίας, σε περίπτωση που αυτό επιτραπεί τελικά. Φυσικά και μια τέτοια διακοπή εργασιών έχει πολλαπλές παρενέργειες για την μοναδική μεταλλουργία σιδηρονικελίου στον τόπο μας, αποτελεί όμως κι ένα ηχηρό καμπανάκι προς όλες τις κατευθύνσεις για τα ζητήματα ασφάλειας που ούτε τιμολογούνται ούτε μπαίνουν σε λογικές εκπτώσεων και timing.

Σε έναν κλάδο που παρουσιάζει ένα από τους μεγαλύτερους δείκτες ατυχημάτων στην εργασία σε παγκόσμιο επίπεδο, απαιτείται ιδιαίτερη έμφαση στους τομείς της υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας.


Στην Ελλάδα κάθε χρόνο συμβαίνουν 250-300 ατυχήματα στον κλάδο, από τα οποία 5-10 περίπου είναι θανατηφόρα (ΜΟ τελευταίας 20ετίας:7). Λαμβάνοντας δε υπόψιν το σύνολο των απασχολούμενων στον κλάδο, ο οποίος κυμαίνεται μεταξύ 15000-20000 ατόμων, προκύπτει ότι η συχνότητα των θανατηφόρων ατυχημάτων ανά 100.000 εργαζόμενους είναι περίπου 40. Τα παραπάνω αφορούν ατυχήματα στους μεταλλευτικούς και λατομικούς χώρους καθώς και το μεταλλουργικό συγκρότημα της ΛΑΡΚΟ ΓΜΜ. Α.Ε το οποίο εντάσσεται κλαδικά στον ίδιο τομέα εφόσον βρίσκεται εντός μεταλλευτικής παραχώρησης του δημοσίου.

Αν συγκριθούν τα παραπάνω με τα στοιχεία του ΙΚΑ για τα εργατικά ατυχήματα (συχνότητα θανατηφόρων ανά 100.000 εργαζόμενους) όπου η συχνότητα κυμαίνεται μεταξύ 4-5, συμπεραίνει κανείς ότι ένας εργαζόμενος στον εξορυκτικό τομέα έχει 10πλάσια πιθανότητα να πάθει θανατηφόρο ατύχημα από κάποιον που απασχολείται σε άλλη δραστηριότητα στην Ελλάδα.

Βέβαια τα συμπεράσματα αυτά είναι αναμενόμενα, λαμβάνοντας υπόψιν ότι οι μεταλλευτικοί και λατομικοί χώροι ως περιβάλλον εργασίας, παρουσιάζουν σημαντικές ιδιομορφίες, συνήθως χρησιμοποιούνται πολύ μεγάλα οχήματα, εκρηκτικά και μετακινούνται τεράστιες ποσότητες πετρώματος. Αν στα παραπάνω προστεθούν το δυναμικό και διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον καθώς και οι ιδιαιτερότητες της ελληνικής οικονομίας, αντιλαμβάνεται κανείς την σοβαρότητα της κατάστασης αλλά και την ανάγκη για ειδικές παρεμβάσεις.


Ανάλογα είναι τα συμπεράσματα από στοιχεία που αφορούν την ΕΕ. Επισημαίνεται ότι μόνο ο αριθμός των θανατηφόρων ατυχημάτων που αφορούν τον εξορυκτικό κλάδο στην ΕΕ, είναι 5 φορές μεγαλύτερος από τον μέσο όρο των υπολοίπων κλάδων (ΕU, DG Enterprise, 2006). Στις ΗΠΑ ο δείκτης συχνότητας (ανά 100.000 εργαζόμενους) για τα θανατηφόρα ατυχήματα στον εξορυκτικό κλάδο είναι 20-30 για την τελευταία 20ετία, ενώ στην Νότιο Αφρική είναι 70-80. Στην Κίνα ο δείκτης είναι ακόμη μεγαλύτερος, καθώς κάθε χρόνο χάνουν τη ζωή τους περισσότεροι από 6000 «μεταλλωρύχοι», σε μεταλλεία (συνήθως ανθρακωρυχεία) μικρής κλίμακας. Σύμφωνα με αναφορά του Διεθνούς Οργανισμού Εργασίας (ΔΟΕ), ο κίνδυνος θανατηφόρου ατυχήματος στα μικρά μεταλλεία ορισμένων αναπτυσσόμενων χωρών είναι μέχρι και 90 φορές μεγαλύτερος από αυτόν στα μεταλλεία των αναπτυγμένων χωρών.

Ποιες είναι οι αιτίες; Φυσικά δεν είναι η «κακιά η ώρα» ή οι συγκυρίες στις οποίες συχνά αποδίδονται τα ατυχήματα. Τα πλέον συνήθη πορίσματα των εκθέσεων συμφωνούν ότι τα ατυχήματα προκαλούνται από (α) ανασφαλείς συνθήκες εργασίας (β) ανασφαλείς ενέργειες και σπανίως από (γ) «τυχαία» συμβάντα, αδύνατον να προβλεφτούν.

Εντούτοις, αν εξετάσει κανείς διαχρονικά και σε βάθος τις αιτίες των ατυχημάτων, το κανονιστικό πλαίσιο των μεταλλευτικών και λατομικών εργασιών και έχει την εμπειρία και το θάρρος να «διαβάσει» πίσω από τις επιμέρους εκθέσεις, θα συμφωνήσει ότι τα ατυχήματα του τομέα στον τόπο μας έχουν τρεις διαχρονικές κυρίως αιτίες με σοβαρές πολιτικές προεκτάσεις:

1. Η ανάγκη για αξιόπιστη λειτουργία των ελεγκτικών μηχανισμών, ειδικότερα των Επιθεωρήσεων Μεταλλείων.

Στον τόπο μας, η πολιτεία που πρέπει να θέτει το κατάλληλο ελεγκτικό πλαίσιο (εργασιακές συνθήκες, περιβάλλον κλπ) έχει δυστυχώς αποτύχει επί δεκαετίες όχι τόσο να καταρτίσει το πλαίσιο αυτό (εν πολλοίς μας επιβάλλεται από την ΕΕ) αλλά κυρίως στο να καταφέρει να εγγυηθεί για την τήρησή του. H βασικότερη αδυναμία της πολιτείας είναι να ανταποκριθεί στην ανάγκη για δημιουργία αξιόπιστων ελεγκτικών μηχανισμών. Ηδη η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών Δικαιωμάτων (ΕΕΚΔ), εξετάζοντας το θέμα στο πλαίσιο της συλλογικής καταγγελίας 30/2005 του «Ιδρύματος Μαραγκοπούλου για τα δικαιώματα του ανθρώπου κατά της Ελλάδος» κατέληξε στο συμπέρασμα ότι υπάρχει εκ μέρους της Ελλάδος, παραβίαση του αρθρ.3 παρ.2 του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη, τον οποίο έχει κυρώσει η χώρα μας, ειδικότερα για τον μεταλλευτικό τομέα, λόγω έλλειψης επιθεωρητών μεταλλείων, μειωμένου ποσοστού ελέγχων αλλά και παροχής δεδομένων για τα ατυχήματα στους εξορυκτικούς χώρους. Επιπλέον ζητεί από την Ελληνική Δημοκρατία όλες τις ενέργειες προκειμένου η νομοθεσία και η πρακτική της χώρας μας να μην αποκλίνει απο τις διατάξεις τοτυ ΕΚΧ και ως προς τα άρθρρα 2. παρ. 4 και 5 που αναφέρονται στη χορήγηση αντισταθμιστικών μέτρων, είτε με τη μορφή της μείωσης του ημερήσιου ωραρίου είτε ως πρόσθετη άδεια με αποδοχές, για τους εργαζόμενους που απασχολούνται σε επικίνδυνες και ανθυγιεινές εργασίες στην εξόρυξη και ειδικότερα σε υπόγειες εργασίες και στην περίπτωση που διαπιστώνονται ιζηματικοί κίνδυνοι που έχουν αθροιστικό χαρακτήρα.

Οι Επιθεωρήσεις Μεταλλείων Νοτίου και Βορείου Ελλάδος (ΕΜΝΕ και ΕΜΒΕ) αποτελούν κομβικές υπηρεσίες του Υπουργείου Ανάπτυξης, διαπεριφερειακής αρμοδιότητας, οι οποίες λειτουργούν για πολλές δεκαετίες έχοντας ανταποκριθεί στον ελεγκτικό τους ρόλο τόσο σε καταστάσεις δυναμικής ανάπτυξης αλλά και ύφεσης του εξορυκτικού κλάδου. Στα πλαίσια αυτά, διενεργούν προληπτικούς και κατασταλτικούς επιτόπιους ελέγχους (κατόπιν ατυχημάτων, καταγγελιών, εκτάκτων γεγονότων κλπ) και προβαίνουν σε όλα τα προβλεπόμενα μέτρα από το άρθρο 3 παρ. 1 και 2 του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη, δηλ. εκδίδουν μέτρα ασφαλείας, ελέγχουν την εφαρμογή τους και επιβάλλουν διοικητικές κυρώσεις όπου απαιτείται, προκειμένου να επιτευχθούν ασφαλείς και υγιεινές συνθήκες εργασίας.


Την τελευταία δεκαετία το προσωπικό των Επιθεωρήσεων Μεταλλείων δεν επαρκεί για την επιτέλεση του σοβαρότατου ελεγκτικού έργου, είτε προληπτικού είτε κατασταλτικού. Συνεπώς, οι Επιθεωρήσεις Μεταλλείων για να συνεχίσουν να είναι αποτελεσματικές στο έργο τους θα πρέπει να αναβαθμιστούν με νέο έμψυχο υλικό και υποδομές χωρίς περαιτέρω κατακερματισμό τους σε επιμέρους παραρτήματα ανά την επικράτεια. Κι αυτό γιατί η αποτελεσματικότητα του θεσμού οφείλεται αφενός μεν στην ολοκληρωμένη και ενιαία αντιμετώπιση των θεμάτων και αφετέρου στην ανάπτυξη τεχνογνωσίας, η οποία απορρέει από τη συγκριτική θεώρηση πολλών ομοειδών περιπτώσεων σε διάφορες περιοχές της Χώρας.

Εξάλλου, μέχρι την ως άνω στελέχωσή τους οι Επιθεωρήσεις Μεταλλείων ήδη, συνεπικουρούνται στο έργο τους από εξειδικευμένους υπαλλήλους της Κεντρικής Υπηρεσίας του ΥΠΑΝ, πολλοί από τους οποίου είναι εξαιρετικά έμπειροι έχοντας διατελέσει ήδη στελέχη των επιθεωρήσεων για αρκετά χρόνια.

2.Η εργολαβική ανάθεση των περισσότερων εργασιών, η οποία συχνά αποβαίνει σε βάρος της ασφάλειας και της ποιότητας εργασίας.
Δυστυχώς αν κάνει κανείς τη συσχέτιση ατυχημάτων και εργολάβων, στον τόπο μας αλλά και διεθνώς, έστω για τα θανατηφόρα ατυχήματα των οποίων η καταγραφή είναι δεδομένη, θα διαπιστώσει ένα σημαντικό ποσοστό (δείκτες συχνότητας και σοβαρότητας) των ατυχημάτων του τομέα, συμβαίνουν στις εργασίες που γίνονται με εργολαβική ανάθεση.

Οι λόγοι είναι πολλοί: ανεπάρκεια ουσιαστικής επίβλεψης από κατάλληλα εξειδικευμένα στελέχη των εταιρειών, κριτήρια επιλογής τους από τις εταιρίες, ανύπαρκτες ή ελλιπείς συμβάσεις έργου, χαλαρότητα στην αντιμετώπιση όρων που αφορούν κανόνες ασφάλειας, ασυνεννοησία μεταξύ στελεχών επίβλεψης εργοδότη-εργολάβου. Κι ακόμα, ελλείψεις σε εκπαίδευση προσωπικού εργολάβου, ανεπάρκεια σε χρήση Μέσων Ατομικής Προστασίας (ΜΑΠ) και συστημάτων Υγιεινής και Ασφάλειας, (ελλιπής συντήρηση εξοπλισμού κλπ.

Στην Ελλάδα, ο θεσμός της εργολαβίας έχει στην πράξη αποδειχθεί χρήσιμος ενδεχομένως για τις συγκυρίες των καιρών. Προσφέρει ευελιξία σε εργασιακά ζητήματα (ωράριο κλπ), ανάλογα με τις συνθήκες ζήτησης αγοράς, αξιοποίηση εξειδικευμένου και έμπειρου στελεχιακού δυναμικού, σημαντική μείωσης κόστους κ.α.

Εντούτοις, το προσωπικό των εργολάβων θα πρέπει να αντιμετωπίζεται, τουλάχιστον ως προς τα θέματα υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας, όπως το προσωπικό της εργοδοτικής εταιρείας, δηλ. να τους παρέχεται κάθε υλικό μέσο αλλά και κάθε δυνατότητα εκπαίδευσης και βελτίωσης στην κατεύθυνση των θεμάτων Υ καιΑ.

Πρέπει λοιπόν οι μεταλλευτικές εταιρείες να αποδεχτούν πλήρως ότι ανεξάρτητα από τα αναγραφόμενα στις σχετικές εργολαβικές συμβάσεις «η ευθύνη για τις εργασίες εργολαβικής ανάθεσης είναι και δική τους», εφόσον αυτοί επιλέγουν τον «καλό ή τον κακό» εργολάβο κι εφόσον επιπλέον το θέμα επηρεάζει άμεσα τις επιδόσεις της εκάστοτε εταιρείας στον τομέα της ασφάλειας της εργασίας αλλά και τη γενικότερη εικόνα της.

Ανεξάρτητα λοιπόν αν πρόκειται για εργοδότη ή εργολάβο, η μείωση των ατυχημάτων πρέπει να έχει κοινές επιχειρησιακές πολιτικές, τακτικές και δράσεις: πιστή τήρηση των σχετικών διατάξεων του ΚΜΛΕ, συνεχής εκπαίδευση όλου του προσωπικού ανεξάρτητα ηλικίας και θέσης ευθύνης, οργανωμένα συνεργεία συντήρησης, αξιοποίηση της γραπτής εκτίμησης επαγγελματικών κινδύνων (Risk Assessment), του επιβλέποντος μηχανικού και τεχνικού ασφαλείας, επιχειρηματική υπευθυνότητα κ.α.

Τέλος θα ήταν παράλειψη να μην επισημανθεί εδώ σε όλες τις ως άνω κατευθύνσεις έχουν γίνει σημαντικές προσπάθειες από τον Σύνδεσμο Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων (ΣΜΕ) και τα στελέχη του, όπως αλλωστε υποδηλώνει και η πρωτοβουλία για την πραγματοποίηση ημερίδας αναφορικά με το θέμα (ΗΜΕΡΙΔΑ ΣΜΕ, «Εργολαβικές σχέσεις εργασίας και ασφάλεια» Θεσσαλονίκη, 9 Νοεμβρίου 2007) απο τις εργασίες της οποίας προέρχονται και τα περισσότερα ως άνω διαγράμματα πληροφοριών για τα ατυχήματα.

3.Η ανάγκη για μέτρα ευαισθητοποίησης αλλά και αναθεώρησης του νομοθετικού πλαισίου

Παρόλο που η οδηγία 92/104/ΕΟΚ για την υγεία και την ασφάλεια στην εργασία (υπαίθριες και υπόγειες εξορυκτικές βιομηχανίες),έχει ενσωματωθεί κι εφαρμόζεται επαρκώς και παρά τις προαναφερθείσες φιλότιμες προσπάθειες, οι αριθμοί των ατυχημάτων είναι υψηλοί ειδικά για τις μικρότερες επιχειρήσεις (όχι μελη του ΣΜΕ αλλά κυρίως ΜΜΕ, πχ εξόρυξης διακοσμητικών λίθων κλπ) οι οποίες δεν διαθέτουν υποδομές για την άσκηση αποτελεσματικής πολιτικής για την υγεία και την ασφάλεια.

Για να βελτιωθεί η κατάσταση, η κοινοτική στρατηγική για το 2007-12 ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να θεσπίσουν εθνικές στρατηγικές θέτοντας ποσοτικούς στόχους για τη μείωση των εργατικών ατυχημάτων και των επαγγελματικών ασθενειών, να επικεντρωθούν σε τομείς και εταιρείες με το χειρότερο ιστορικό και να εστιάσουν την προσοχή τους στους πιο κοινούς κινδύνους και στους πιο ευάλωτους εργαζόμενους.

Η ανάγκη για κωδικοποίηση κι εκσυγχρονισμό της λατομικής/μεταλλευτικής νομοθεσίας, ειδικότερα στα θέματα ασφάλειας, αποτελεί πάγιο αίτημα με διαχρονικό χαρακτήρα. Ο Κανονισμός Μεταλλευτικών και Λατομικών Εργασιών (ΚΜΛΕ), ένα χρησιμότατο εργαλείο που έχει συμβάλει μέχρι σήμερα (από το 1984) στην ασφάλεια και στην ορθολογική εκμετάλλευση, θα πρέπει να τροποποιηθεί σε ορισμένα σημεία ώστε να προσαρμοστεί στις σημερινές ανάγκες. Η αναθεώρηση του ΚΜΛΕ έχει ήδη ξεκινήσει με την από τον Ιούνιο του 2009 σχετική απόφαση του Υφυπουργού Ανάπτυξης, η αρμόδια επιτροπή έχει συσταθεί και έχει ζητήσει απόψεις για όλα τα θέματα από τους κοινωνικούς εταίρους.

Σημείωση Συγγραφέα: Τα διαγράμματα/γραφήματα με στατιστικά στοιχεία αποτελούν πνευματική ιδιοκτησία του Συνδέσμου Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων (ΣΜΕ) και του Υπουργείου Ανάπτυξης (ΥΠΑΝ). Συνεπώς η οποιαδήποτε χρήση τους αλλά και γενικότερα η όποια αναδημοσίευση υπόκειται στην εφαρμογή των όρων χρήσης της ιστοσελίδας http://elladitsamas.blogspot.com