Μη μου χαλάτε τις ...ξερολιθιές! στη Μάνη αλλά και αλλού..

[του Τζεφέρη Πέτρου]
Εκατοντάδες χιλιόμετρα τοίχων ξερολιθιάς βρίσκονται σήμερα απ' άκρη σ' άκρη της Ελλάδας. Οι ξερολιθιές ακόμη και σήμερα αποτελούν χαρακτηριστικό στοιχείο σε πολλά ελληνικά τοπία με έμφαση τη Μάνη, την Ηπειρο, τις Κυκλάδες, όπου δεν υπάρχει βουνό χωρίς τους δαντελωτούς πέτρινους σχηματισμούς τους...

Οι ξερολιθικοί τοίχοι, φτειαγμένοι μόνο με πέτρα, χωρίς κανένα συνδετικό υλικό (τσιμέντο ή λάσπη) να τις ενώνει, είναι κατασκευές αισθητικά εξαιρετικές αλλά ταυτόχρονα ζωτικές για τους τόπους και τους κατοίκους τους.

Πέτρες τιθασευμένες από τον άνθρωπο,όχι απαραίτητα λαξευμένες, τοποθετημένες όμως με τάξη η μία πάνω στην άλλη, η μία δίπλα στην άλλη με σφήνες ή χωρίς, δεμένες μεταξύ τους με τους νόμους της αρμονίας και της βαρύτητας, στέκουν αιωνόβιοι παρατηρητές. Δημιουργούν ασύμμετρα γεωμετρικά σχήματα, επιβάλλουν τη δική τους αρχιτεκτονική τοπίου, στρίβουν, ανηφορίζουν ακολουθώντας το ανάγλυφο του εδάφους. Μια ματιά στα κυκλαδίτικα νησιά μας και στη Μάνη φτάνει για να δούμε που είναι γραμμένη η ιστορία μας..

Κι ακόμα προστατεύουν το έδαφος κι αποτελούν καταφύγιο για μεγάλο αριθμό φυτών και ζωών, που συχνά απειλούνται από εξαφάνιση. Συγκρατούν το χώμα και επιτρέπουν την ανάπτυξη της γεωργίας. Οι ξερολιθιές διαμορφώνους τοίχους αντιστήριξης, μάντρες και φράχτες που κρατάνε τις πεζούλες, χωρίζουν ιδιοκτησίες και ακολουθούν τα καλντερίμια, στήνουν σταβλους, αποθήκες ακόμη και μύλους αν το τεχνίτης ξέρει να δουλεύει καλά τις «μπατικές» πέτρες,τις "τακαδούρες" και στη συνέχεια τις "δρομικές"..
Μέχρι τα τέλη του '50-55 η συντήρηση των ξερολιθικών τοίχων αποτελούσε εργασία ρουτίνας. Οι αγρότες χρησιμοποιούσαν τους μήνες που δεν είχαν να κάνουν πολλές αγροτικές εργασίες για να συντηρήσουν και να επισκευάσουν τις ξερολιθιές τους, που αποτελούσαν τα όρια των αγρών τους και προστάτευαν την καλλιεργήσιμη γη τους, από τη διάβρωση: τα αμπέλια, τις ελιές τους κλπ.

Σημερα στον τόπο μας έχουμε χιλιόμετρα απο ξερολιθιά σε κακή κατάσταση. Χωρίς συντήρηση το μέλλον αυτών των τοίχων οδηγεί σε μια αναπόφευκτη κατάρρευση. Η αύξηση της εκμηχάνισης στις καλλιέργειες και η μείωση των εργατικών χεριών, εξαφάνισαν σχεδόν αυτή την ανθρώπινη δραστηριότητα που υπήρχε από πολλές εκατονταετίες. Οι περισσότεροι αγρότες δεν μπορούν πλέον να συντηρήσουν μόνοι τους τις ξερολιθιές των αγρών τους λόγω έλλειψης χρόνου και προσωπικού, καθώς και λόγω έλλειψης οικονομικών μέσων. Στην περίπτωση μάλιστα των περιφράξεων, οι σύγχρονοι τρόποι περίφραξης είναι πιο φθηνοί και γίνονται πολύ πιο γρήγορα από τις ξερολιθιές. Η εγκατάλειψη της δραστηριότητας αυτής των αγροτών, φαινόμενο που συναντάμε σ' όλες τις Ευρωπαϊκές χώρες και κυρίως στη Μεσόγειο, οδηγεί όχι μόνο στην εξαφάνιση ενός σημαντικού μέρους της πολιτιστικής μας κληρονομιάς και των μυστικών της τέχνης αυτής, αλλά και στην αλλοίωση του τοπίου και σε μία σειρά φυσικών απωλειών όπως είναι η διάβρωση του εδάφους και η εξαφάνιση ενός βιότοπου μεγάλης αξίας.

Ο εφησυχασμός ότι δεν χρειάζεται πια να παράγουμε τοπικά προϊόντα ούτε να κρατήσουμε τα νερά μας, γιατί μπορούμε να τα αγοράσουμε και τα δύο από άλλα μέρη, καθώς και η πλήρης αδιαφορία της Πολιτείας για τη διάσωσή τους, έχει μετατρέψει τις ξερολιθιές σε ερείπια. Ετσι, σήμερα, τόνοι νερού και γόνιμου εδάφους χάνονται κάθε χρόνο στη θάλασσα, την ώρα που οι νησιώτες χρυσοπληρώνουν τα προϊόντα διατροφής και παρακαλάνε για λίγο υφάλμυρο νερό που έρχεται με την υδροφόρα… Για την Μάνη και την γεωργική παραγωγή της, πλην της ελιάς, ούτε λόγος..

Εξαιτίας σου (μαζικέ) τουρισμέ μου...

Ας κρατήσουμε λοιπόν όσο μπορούμε τις ξερολιθιές. Αν μιλούσαν, πολλά θα μας έλεγαν, για την ιστορία του τόπου μας.