Ο κατοχικός άργυρος της Λαυρεωτικής, ο Κονοφάγος και ο καθρέφτης του μεταλλευτικού κλάδου.....

[του Τζεφέρη Πέτρου] [by Tzeferis Petos]

Αξίζει να μνημονευθεί ένα συγκινητικό γεγονός που συνέβη στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής και το οποίο αναφέρει ο καθηγητής Κ.Κονοφάγος στο "Αρχαίο Λαύριο".

Όταν το 1941 ξεκίνησε η Γερμανοϊταλική κατοχή, οι συνέπειες ήταν ολέθριες για την ελληνική κοινωνία με άμεσο αποτέλεσμα την εξάπλωση λιμού κυρίως στα αστικά διαμερίσματα της χώρας. Η ίδια άσχημη κατάσταση επικρατούσε τότε και στο Λαύριο, που εκείνη την εποχή αριθμούσε 5.000 κατοίκους. Στο Λαύριο άρχισε φοβερή πείνα και από τους 5000 οι 752 πέθαναν από έναν τρομερό λιμό μέσα σε έντεκα μήνες. Εξάλλου, η  Γαλλική Εταιρεία Μεταλλείων Λαυρίου (Γ.Ε.Μ.Λ) που δραστηριοποιούνταν τότε στο Λαύριο, είχε ουσιαστικά σταματήσει και ο στρατός κατοχής δεν της παρείχε τρόφιμα. 

Μπροστά σε αυτό το δράμα, το 1942,  ο  Κ.Η. Κονοφάγος, νέος μηχανικός τότε στην εταιρία, πρότεινε στον διευθυντή (τον Βέλγο φιλέλληνα μεταλλειολόγο Maurice Bremer)  και εκείνος στην Κεντρική Διεύθυνση των Παρισίων, να παράγουν, κρυφά από το στρατό κατοχής, μεταλλικό άργυρο. Έτσι εγκατέστησαν μια πρόχειρη κάμινο κυπέλλωσης και παρήγαγαν για πρώτη φορά στη Γαλλική Εταιρεία  άργυρο «υπό τραγικές συνθήκες». Αυτό ήταν εφικτό, καθώς υπήρχαν 10.000 κιλά αργύρου σε μορφή αποθέματος τριπλού κράματος (Pb+Ag+Zn) με περιεκτικότητα 1% περίπου σε Ag. Ο σκοπός ήταν να πωληθεί ο άργυρος στη  μαύρη αγορά και να συγκεντρωθούν χρήματα για την καταπολέμηση του λιμού.

Η πρόταση ευτυχώς έγινε αποδεκτή από τους Γάλλους. Ετσι υπό δραματικές συνθήκες ξεκίνησε για πρώτη φορά η παραγωγή μεταλλικού αργύρου στο Λαύριο: τη νύχτα, με κίνδυνο της ζωής των λίγων εκείνων που εργάζονταν γι'αυτό και γνώριζαν περί τίνος επρόκειτο. Του  Κονοφάφου, του Χατζηπανάγου (τεχνικού καμινείας), του Γεροδήμου (επιστάτη), του Κουτούζου (εργάτη). Με την παραγωγή του αργύρου αυτού και τα χρήματα που μαζεύτηκαν από την μαύρη αγορά,  οργανώθηκε το συσσίτιο και έτσι σώθηκαν πολλές ψυχές που λιμοκτονούσαν, ώσπου την τροφοδοσία της ελλάδος συστηματοποίησαν οι σύμμαχοι με τον Ερυθρό Σταυρό.

Εκείνο που είναι επίσης εντυπωσιακό από τεχνική άποψη, είναι ότι μέχρι τότε ο άργυρος δεν παραγόταν ως καθαρό μέταλλο αλλά πουλιόταν πάντα ως κράμα, με αποτέλεσμα να απαιτείται να εφευρεθεί νέα μέθοδος υπό τις τραγικές αυτές συνθήκες του 1941-1942.  Συγκεκριμένα, έπρεπε να βρεθεί μέθοδος αφαίρεσης της ψευδαργύρου από το τριπλό κράμα Pb+Ag+Zn.   Η κλασική μέθοδος με εξαέρωση δεν ήταν δυνατή γιατί δεν υπήρχαν στην ελλάδα κατάλληλα χωνευτήρια.  Τότε, ο μεταλλουργός μηχανικός Κ. Κονοφάγος,  μέσα σε ένα μήνα, δουλεύοντας νυχθημερόν, ανακάλυψε νέα χημική μέθοδο με εκλεκτική οξείδωση του τριπλού κράματος με καταλύτη NaOH. Μάλιστα,  μετά τον πόλεμο συνεχίστηκε η παραγωγή μεταλλικού αργύρου, με την μέθοδο αυτή για πολλά χρόνια, τεκμηριώνοντας την επιστημονική ορθότητά της.  

Δεν ξέρω ακριβώς πόσα παιδιά έσωσαν τότε οι μεταλλειολόγοι και οι μεταλλεργάτες του Λαυρίου, από την πείνα. Εικάζω όμως ότι όταν "κοιτάζεται ο κλάδος στον καθρέφτη" θα πρέπει να μην απεμπολείται  κι αυτή η σεμνή πλην όμως συγκλονιστική  εικόνα..

Και κάτι ακόμη. Ο μετέπειτα καθηγητής της Μεταλλογνωσίας Κονοφάγος, τον οποίο δυστυχώς δεν έτυχε ποτέ να γνωρίσω, ήταν εκείνος που κατά την εξέγερση του Πολυτεχνείου (14-18 Νοεμβρίου 1973) εναντίον της δικτατορίας, ως πρύτανης τότε, μαζί με ολόκληρη τη σύγκλητο, διακήρυξαν το απαραβίαστο του ακαδημαϊκού ασύλου, προστατεύοντας με τον τρόπο αυτό το κύρος του Ιδρύματος και το πανεπιστημιακό άσυλο.

Κατοχικό συσσίτιο από ασήμι