Σπάνιες γαίες = το επόμενο πετρέλαιο;

.

Η φράση που χαρακτηρίζει την παγκόσμια αγορά των σπάνιων γαιών είναι μία φράση του παλαιού Κινέζου ηγέτη Deng Xiaoping: «Η Μέση Ανατολή διαθέτει πετρέλαιο, αλλά η Κίνα διαθέτει σπάνιες γαίες». Οι χρήσεις των σπάνιων γαιών περιλαμβάνουν τους ημιαγωγούς, συστήματα λέϊζερ, κινητά τηλέφωνα, υβριδικά αυτοκίνητα, μαγνήτες με μόνιμες μαγνητικές ιδιότητες, εξαρτήματα που χρησιμοποιούνται σε δορυφόρους, οπλικά συστήματα, υαλουργία, κλπ.

Περίπου το 96% των σπάνιων γαιών παράγονται στην Κίνα. Μάλιστα, σε συγκεκριμένα πέντε στοιχεία η Κίνα διαθέτει εώς και 99.8% της παγκόσμιας παραγωγής. Αυτά είναι: το Δυσπρόσιο, το Νεοδύμιο, το Τέρβιο, το Ευρώπιο και το Ύτριο. Η Δύση γενικότερα δεν έδινε μεγάλη σημασία στις σπάνιες γαίες και χώρες όπως οι ΗΠΑ είχαν αφήσει σχεδόν ανεκμετάλλευτα για πολλά χρόνια τα κοιτάσματα σπάνιων γαιών που διαθέτουν. Π.χ. σύμφωνα με στοιχεία της Αμερικανικής Γεωλογικής Υπηρεσίας, μέχρι και το 2009 δεν πραγματοποιούταν εξόρυξη σπάνιων γαιών στις ΗΠΑ. Δύο βασικοί παράγοντες που συνετέλεσαν σε αυτό: 1) η Κίνα έως το 2010 δεν δημιουργούσε προβλήματα στην προσφορά τους, 2) η πολύ αυστηρή περιβαλλοντική και εργατική νομοθεσία στις δυτικές χώρες καθιστά την εξόρυξη και επεξεργασία των σπάνιων γαιών, ορισμένες φορές, ασύμφορες. 

Ένα γεγονός που συνέβη το Σεπτέμβριο του 2010 άλλαξε τα παγκόσμια δεδομένα στην αγορά των σπάνιων γαιών: ένα κινεζικό φορτηγό πλοίο συγκρούστηκε με δύο πλοία της Ιαπωνικής ακτοφυλακής. Οι Ιάπωνες συνέλαβαν τον Κινέζο πλοίαρχο. Η Κινεζική κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι για αντίποινα δεν θα προμηθεύει στο μέλλον την Ιαπωνία με σπάνιες γαίες. Στην Ιαπωνία και σε ολόκληρη τη Δύση χτύπησαν οι σειρήνες συναγερμού. Στη συνέχεια, η Κίνα το 2010 αποφάσισε να θέσει φραγμούς στην εξαγωγή των σπάνιων γαιών. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να παρουσιασθεί ξαφνικό παγκόσμιο έλλειμα στην αγορά των σπάνιων γαιών. Οι συνέπειες τόσο σε παγκόσμιο οικονομικό-τεχνολογικό όσο και σε γεωπολιτικό επίπεδο θεωρούνται σημαντικές καθώς δεν υπάρχουν υποκατάστατα υλικά που να διαθέτουν αντίστοιχες χημικές ιδιότητες με τις σπάνιες γαίες. 

Τί κάνει ακόμη πιο περίπλοκα τα πράγματα σε γεωπολιτικό επίπεδο; Το γεγονός πως οι εταιρείες-κολοσσοί δεν ρίχνουν χρήματα σε έρευνα για δημιουργία τεχνητών υποκατάστατων των σπάνιων γαιών αλλά για δημιουργία τελικών προϊόντων (π.χ. υβριδικών αυτοκινήτων) τα οποία, απλώς, θα χρησιμοποιούν μικρότερες ποσότητες σπάνιων γαιών. Η περίπτωση απόλυτου μηδενισμού χρήσης των σπάνιων γαιών αποκλείεται. Ποιός ο λόγος; Όπως έγραψε και ένας ειδικός: δεν μπορούμε να κατασκευάσουμε άτομα και μόρια σύμφωνα με τις δικές μας προδιαγραφές. Ο περιοδικός πίνακας των χημικών στοιχείων είναι συγκεκριμένος και δεν αλλάζει. 

Όσο ο Δυτικός κόσμος καθίσταται όλο και πιο εξαρτημένος σε προϊόντα τα οποία χρησιμοποιούν ως πρώτη ύλη τις σπάνιες γαίες, αυτό θα οδηγεί σε αυξημένη ζήτηση η οποία ωστόσο δεν καλύπτεται από την προσφορά. Το διακύβευμα των σπάνιων γαιών είναι μεγάλο. Οι σπάνιες γαίες είναι ίσως τόσο σημαντικές σε γεωστρατηγικό/γεωπολιτικό επίπεδο, όσο το πετρέλαιο. Η περυσινή διαμάχη μεταξύ Κίνας και Ιαπωνίας για τη διεκδίκηση των νήσων Senkaku ανέδειξε ακόμη μία φορά τη γεωπολιτική και γεωστρατηγική σημασία των σπάνιων γαιών. 

Πέρυσι, σε εκείνη την κρίση, η Κίνα χρησιμοποίησε, ακόμη μία φορά, ως διπλωματικό «όπλο» τη διακοπή προσφοράς σπάνιων γαιών στην Ιαπωνία ως αντίποινα για τη διεκδίκηση της Ιαπωνίας στο σύμπλεγμα των νήσων Senkaku. Σκεφθείτε το εξής: σε εκείνη την κρίση αναδείχθηκετο γεωπολιτικό/γεωστρατηγικό βάρος των σπάνιων γαιών ισόποσο με το βάρος του πετρελαίου συν τη διεκδίκηση χερσαίου και θαλλάσιου χώρου. Μόλις πρόσφατα, η κρίση μεταξύ Κίνας και Ιαπωνίας για τη διεκδίκηση της περιοχής των νήσων Senkaku αναζωπυρώθηκε...

Κλείνοντας θα ήθελα να αναφερθώ σε τρία γεγονότα: 1) Σπάνιες γαίες πιθανώς υπάρχουν στον Ελλαδικό χώρο. 2) Σπάνιες γαίες υπάρχουν και στα βάθη της θάλασσας. 3) Πρόσφατα η Κίνα ανακοίνωσε πως θα ψάξει για σπάνιες γαίες στο φεγγάρι. 

[του  Σωτήρη Ν. Καμενόπουλου]