Η κρίση του πλανήτη ως αποτέλεσμα της κρίσης του ανθρώπου

Ο άνθρωπος ως κοινωνικό ον χαρακτηρίζεται από δημιουργική δύναμη, που προκύπτει ως αποτέλεσμα της διάνοιάς του˙ κάτι που δε συμβαίνει με τ’ άλλα όντα του πλανήτη. Η δημιουργική του αυτή δύναμη έπρεπε κανονικά να καθοδηγείται απ’ ορθολογικότητα, βάσει των σκοπών που τίθενται για την ορθή λειτουργία του συστήματος, οι οποίοι σκοποί προκύπτουν από τις αυθεντικές και πραγματικές ανάγκες λειτουργίας του. Μολαταύτα, διαπιστώνουμε ότι η ανορθολογικότητα κυριαρχεί, ως παρά φύσιν ενέργεια του ζην, ως παρέκκλιση από την ορθότητα. Έτσι βλέπουμε ότι οι περισσότερες ενέργειες του ανθρώπου κατευθύνονται από τις συνήθειές του ή από την τάση του εγώ του, κι όχι από τις ορθολογικές και κριτικές γνώσεις του. Η κατάσταση αυτή διαμορφώνει τη γενική αλλοτρίωση του ανθρώπου στο σύγχρονο γίγνεσθαι. Παρά, δε, το γεγονός ότι γνωρίζει ότι ο άνθρωπος ότι αυτό που πράττει αντιφάσκει στις εν λόγω γνώσεις του, που (έπρεπε να) αποτελούν το γενικό κανόνα ζωής, συνιστώντας τις κοινωνικές του αξίες που θα τον απέτρεπαν να λειτουργεί κατά τον θεμιτό τρόπο, εντούτοις ενεργεί ενάντια ή κατά παρέκκλιση της ορθότητας.

Η ανορθολογικότητα του ανθρώπου σήμερα αποτελεί τον κανόνα του ζην, που συνιστά αντινομία στο ζην, προκύπτουσα από τη μη βαθύτερη κοινωνική θεώρηση της ορθότητας του ζην. Ο άνθρωπος, όσο δε λειτουργεί ως άνθρωπος στα πλαίσια του κοινωνείν, αλλά ως εργαλείο στη μηχανή του ανθρώπινου συστήματος, που καταπιέζει τη φύση και την καταστέλλει, παύει να ζει, αλλά επιβιώνει απροσδιόριστος –ο Καρλ Μαρξ είπε σχετικά: «Είσαι ριζοσπάστης σημαίνει πως πιάνεις τα πράγματα από τη ρίζα. και η ρίζα του ανθρώπου είναι ο ίδιος ο άνθρωπος!» Ο τέτοιος άνθρωπος δεν είναι ελεύθερο, δημιουργικό, κοινωνικό, ορθολογικό ον, αλλά ασυλλόγιστο και παράλογο ον, που λειτουργεί στο, δημιουργημένο από αυτόν, παρά φύσιν σύστημα.

Η κρίση του ανθρώπου δεν είναι οικονομική, όπως προβάλλεται σήμερα αναγκάζοντάς τον να θυσιάζεται στο βωμό της αγοράς (μιλούμε για τον κοινό άνθρωπο, που εμφανίζεται ως θύμα της οικονομικής κρίσης), αλλά οικολογική, κρίση του πλανήτη ως φυσικό σύστημα, που οδηγεί τον κόσμο, αυτοκτονικά θα λέγαμε, σε ασυλλόγιστη και τραγική θυσία. Και πριν από αυτά είναι κρίση κοινωνική, αφού ο άνθρωπος αποστασιοποιήθηκε από τον άνθρωπο κι έπαψε να κοινωνεί λογιζόμενος στο όλον, οπού συγκροτείτο ο κόσμος του˙ αλλιώς δεν θα στρεφόταν κατά κοινωνιών, διαλύοντάς τες με το πρόσχημα της οικονομικής τους αναποτελεσματικότητας (βλπ την ελληνική κοινωνία)!.. Η φύση σε αυτό το πλαίσιο θεώρησης του ανθρώπου έπαψε να είναι ο σύνδεσμός του με τον άνθρωπο, ο σύνδεσμος με τη ζωή. Λέγει σχετικά ο Καρλ Μαρξ: «Η ανθρώπινη ουσία της φύσης αρχίζει μόνο με τον κοινωνικό άνθρωπο˙ γιατί τότε μόνο η φύση λειτουργεί σα σύνδεσμός του με τον άνθρωπο, σαν ύπαρξή του για τον άλλον και του άλλου γι’ αυτόν. (…) Έτσι η κοινωνία είναι η ολοκληρωμένη ενότητα ανθρώπου και φύσης, η αληθινή ανάσταση της φύσης, ο πραγματοποιημένος νατουραλισμός του ανθρώπου και ο πραγματοποιημένος εξανθρωπισμός της φύσης». Είναι, μετά τούτων, προφανής η αντίφαση των τάσεων, το ετερόκλητο κι αντιθετικό τους –υπάρχει αδιέξοδο, ανυπέρβλητο αδιέξοδο ανάμεσα στα θέλω και τα πρέπει, στα εννοούμενα και τα επιβαλλόμενα…

Το παραπάνω αδιέξοδο το συνόψισε ορθά ο Αμερικανός οικοκοινωνιστής κι αντισυμβατικός φιλόσοφος Μάρρεϋ Μπούκτσιν (Marrey Bookchin) με τα εξής λόγια: «Αν δεν πραγματοποιήσουμε αυτό που φαίνεται αδύνατο (σε σχέση με τις κοινωνικές κι αντίστοιχα περιβαλλοντικές ανατροπές που πρέπει να γίνουν στον κόσμο), θα βρεθούμε αντιμέτωποι με το αδιανόητο». Ενώ ο Γάλλος φιλόσοφος Ελιζέ Ρεκλύ, που δεν απορρίπτει την τεχνολογία (την επιστήμη) –όπως εξάλλου και ο Μπούκτσιν, με την αρχή της κοινωνικής οικολογίας που διατύπωσε–, θέτει τα όρια σε αυτήν και στην απορρέουσα δραστηριότητα του ανθρώπου, μιλώντας για ηθική πρόοδο, ταυτόχρονα με την τεχνολογική και την επακόλουθη οικονομική. Η ηθική πρόοδος αποτελεί τον βασικό παράγοντα ελέγχου της τελευταίας, καθώς επίσης και τον παράγοντα για την αρμοστή με το φυσικό σύστημα και ισορροπημένη πράξη του ανθρώπου.

Η κρίση του πλανήτη είναι κρίση του ανθρώπου, που προκύπτει ως κρίση των αξιών. Τι εννοούμε ως αξία σε σχέση με τη φύση και τον άνθρωπο; Είναι η ευγένεια και o σεβασμός που ο άνθρωπος πρέπει να επιδείξει προς το δημιούργημα, που προκύπτει μέσα από την εννόηση αυτού ως ολότητα ζωής. Είναι οι αισθητηριακές ποιότητες και οι αισθητικές αξίες που ο άνθρωπος πρέπει να έχει στη σχέση του με αυτό. Σεβόμενος ο άνθρωπος το δημιούργημα και λειτουργώντας ως μέλος του −κι όχι ως κυρίαρχος θίγοντάς το για το όφελός του− αναδεικνύει μια θετική νόηση, ένα πεδίο λογικής (ratio) που τον οδηγεί στο να δημιουργεί εντός του δημιουργήματος, παρά να θίγει, να υποβαθμίζει ή να καταστρέφει. Σεβόμενος το δημιούργημα, σέβεται τη ζωή που αυτό εκπροσωπεί, κι αντίστοιχα σέβεται τον εαυτό του ως οντότητα. Δημιουργώντας εντός του δημιουργήματος αναβιβάζει αυτό κι εξυψώνει τη ζωή −ιδού, έτσι, η αναγωγή του, που προκύπτει διά του δημιουργήματος ακολουθώντας ένα σύστημα αξιών που υποδεικνύεται από την ίδια τη ζωή.

(από το βιβλίο του Α. Καπετάνιου “ΦΥΣΙΣ ΕΡΓΟΝ. Νοώντας για τη φύση...”, ιδιωτική έκδοση, Αθήνα 2017)