Η ΕΛΙΑ ΤΗΣ ΚΑΡΔΙΑΣ

[του Αντώνη Καπετάνιου]

Η σχέση του Έλληνα με την ελιά, είναι σχέση ζωής. Σχέση ανάγκης, επαφής, μέθεξης, αίσθησης, συνύπαρξης και γενικώς απόδοση κάθε έκφρασης που δηλοί ζωή –πλέρια ζωή, «ζωτική» ζωή, ουσιαστική ζωή. 

Δένδρο της αυλής η ελιά, σκιά κάτω από την οποία μεγαλώνεις. Σ’ αυτήν απαντέχεις, αυτήν έχεις ως καταφύγιο, την πρώτη σου φυσική θαλπωρή, εκεί βρίσκεις γαλήνη, εκεί την επιθυμητή προστασία. Μα και παραπέρα, από το μικρό κόσμο της αυλής, τη βρίσκεις. Στα λιοτόπια, στους μοσχόβολους κήπους και στα ολόζωα περβόλια, στη φύση της υπαίθρου, σ’ ότι τρως –που «μυρίζει» ελιά–, στα λόγια των γονιών, των συγγενών, των γειτόνων, των χωρικών, στα οποία πάντα υπάρχει αναφορά στο δένδρο αυτό. 

Όλα γεμίζουν και «χορταίνουν» από την ελιά˙ παντού στους τόπους σου, στους τόπους της ψυχής σου, υπάρχει η ελιά. Η ζωή στην Ελλάδα έχει μιαν ωραία εξάρτηση από την ελιά. «Ο ελαιώνας είναι η μάνα μας», είπε σοφά ο ποιητής Άγγελος Φωκάς («Ημερομηνίες», από τη συλλογή «Η κατάκτηση των λόφων», Αθήνα 1961), κλείοντας σε τούτο τον απλό περιεκτικό στίχο του ότι αντιπροσωπεύει η ελιά για τον Έλληνα: τη μητρική του εξάρτηση. Ζούμε, βλέπετε, στον τόπο της ελιάς… 

Η ελιά είν’ ευλογημένο δένδρο, είναι το δένδρο της καρδιάς. Τούτος ο χαρακτηρισμός, όσο απλοϊκός κι αν φαίνεται, κρύβει το βάθος της σχέσης του Έλληνα με το δένδρο του, πούναι σχέση ζωής με τον τόπο του, με τη λιγοστή σ’ έκταση μα μεγίστη σε μεγαλείο χώρα του, με τη μικρή του οικουμένη, τη Μεσόγειο. Δεν είναι η σχέση του με το δένδρο τούτο πρακτική, της συνήθειας, μα ουσιαστική, βαθιά, είναι σχέση ψυχής. Ο Έλληνας διά της ελιάς εκφράστηκε αξιακά για τον τόπο του και τον ανήγαγε σε ιδέα. Σε ιδέα όχι ακαδημαϊκή, μα δημιουργική –ιδέα της πράξης. 

Δεν ήταν μετά τούτων δυνατό να νοηθεί ο τόπος χωρίς την ελιά, η οποία εξέφραζε τον Έλληνα εν τη γη, τον υπαίθριο Έλληνα. Η εννόηση συνεπώς σε αυτό το επίπεδο της σχέσης του Έλληνα με τη γη, προσδίδει ευθύνη σε αυτόν για την ελιά, ευθύνη που γένεται ψυχική και –γιατί όχι;– εθνική. Είναι ευθύνη για τη χώρα σου, για την ύπαιθρό της και τη φύση της, για την ελληνική ζωή. Η ευθύνη για την ελιά γένεται διδαχή, ανάγεται σε συμβουλή και συνιστά προτροπή, εφόσον, φυσικά, γενεί συνειδητή η πράξη της γης, αφού δείχνει τη βαθιά σχέση του Έλληνα γι’ αυτό το δένδρο, πούναι συνείδηση για τη γη. Αυτή προκύπτει μέσα από την κατανόηση της αποστολής της ελιάς, του σκοπού και του προορισμού της –που ως «ευλογία» παρέχεται–, δείχνει σεβασμό στην οντότητά της, δείχνει ευγνωμοσύνη για τη φύση που προσφέρεται. 

Καλώς το λοιπόν υπάρχεις ελιά –είσαι θείο δώρο– στον τόπο το φτωχό, τον στερημένο, στη λεπτόγεω ξηρή μα ανθρώπινη ελληνική γη, την ευαίσθητη, την ιδιαίτερη, την πολυπατημένη και τόσο πονεμένη! –αφού, τι άλλο θα μπορούσε να στεριώσει σε αυτήν, τι άλλο θα μπορούσε να δώσει, πέρα από εσέ; 

Γι’ αυτό και στη συνείδηση του ελληνικού λαού –των προηγούμενων γενεών τουλάχιστον, που ήταν έπαφες με τη γη–, εξυψώθηκες και υμνήθηκες.
Γιατί παρείχες το αδύνατο: τροφή και δύναμη εκεί όπου τ’ άλλα φυτά αδυνατούσαν.
Γιατί παραστάθηκες στον αποκαμωμένο Έλληνα, κάμοντάς τον παραγωγό στην αποδυναμωμένη γη.
Γιατί δημιούργησες φύση μοναδική κι αναχαίτισες την κυριαρχία της στέρησης.
Γι’ αυτό ανάχθηκες σε σύμβολο, γιατί υποστήριξες τη ζωή, την οικονομία και το περιβάλλον του Έλληνα.
Γιατί ως ταπεινή δε ζήτησες, μα μόνο έδωσες…

(το παρόν κείμενο περιλαμβάνεται στο λεύκωμα του Μανόλη Τσαντάκη “Οι αιωνόβιες ελιές της Κρήτης”, που εκδόθηκε τον Μάιο του 2017, https://www.google.gr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=2&ved=2ahUKEwje6rO_g_HoAhXB8qQKHeZFBQ0QFjABegQIAxAB&url=https%3A%2F%2Fwww.mystis.gr%2Fbooks%2Fview%2Foi-aiwnobies-elies-ths-krhths&usg=AOvVaw1XV_pxqiMkX3qjLsnwDauq)