17.2.10

Η διαρκής διελκυστίνδα της βιώσιμης ανάπτυξης


Κάθε σύγχρονη μορφή ανάπτυξης, μηχανοποιημένη ή ηλεκτρονική, έχει κόστος. Από την πρωτογενή παραγωγή της γεωργίας και των ορυχείων μέχρι τον τουριστικό «πολιτισμό» της χλωριωμένης πισίνας και της ομοιόμορφης αναψυχής του all inclusive. Από τον «πολιτισμό» του εμφιαλωμένου νερού μέχρι το ορόσημο του ψηφιακού νέου κόσμου μας που αποϋλοποιεί σταδιακά την ανάπτυξη μετουσιώνοντάς την σε αόρατα αλλά όχι ανώδυνα ηλεκτρομαγνητικά σήματα.


Κόστος περιβαλλοντικό, κόστος στην ποιότητα ζωής, στην ασφάλεια, στην υγεία του πολίτη, σωματική και ψυχική. Άλλη μορφή ανάπτυξης έχει εμφανέστερο και πρόδηλο κόστος, άλλη λιγότερο εμφανές, περισσότερο υποχθόνιο και με κάποια χρονοκαθυστέρηση στον εντοπισμό των συνεπειών. Που συχνά δεν περιορίζεται στον υλικό κόσμο (ρύπανση αέρα, νερών κλπ) αλλά υποσκάπτει και διακυβεύει την ηθική και πολιτιστική μας υπόσταση μέσω άϋλων τοξικών αποβλήτων (υποκλοπή και παραβίαση προσωπικών δεδομένων, ενθάρρυνση της παιδικής πορνογραφίας, νεανική και σχολική παραβατικότητα -bulling κλπ).

Δεν είναι τυχαία άλλωστε, η μεγάλη ανησυχία των επιστημόνων σχετικά με την εφαρμογή της πάγιας αρχής του κοινοτικού δικαίου, της αρχής της προφύλαξης (precautionary principle), και τα όρια που κάθε φορά τίθενται και αφορούν τα κοκτέιλ των σύγχρονων περιβαλλοντικών ρυπαντών: βιολογικές δράσεις, ενδοκρινικοί διαταράκτες, καρκινογόνες και μεταλλαξιγόνες χημικές ουσίες, ποιότητα εσωτερικού αέρα, ιον(τ)ίζουσες και μη ιον(τ)ίζουσες ακτινοβολίες (ΜΙΗΜΑ),κλπ., στα οποία οι πολίτες εκτίθενται καθημερινά και για τις επιπτώσεις των οποίων δεν υπάρχουν ανεξάρτητες έρευνες ή υπάρχουν «προσανατολισμένες» έρευνες με συγκεκριμένα καθησυχαστικά αποτελέσματα με επίσης προφανείς σκοπιμότητες. Αλήθεια πόσο σημαντικά είναι η άνεση και το τεχνολογικό όφελος της σύγχρονης ανάπτυξης, μπροστά στον κίνδυνο απώλειας της ίδιας της υγείας και της ζωής; Πόσο βιώσιμη είναι η οικονομική ανάπτυξη που δεν βελτιώνει ουσιαστικά το επίπεδο της ζωής, απλώς δημιουργεί γενιές ανθρώπων εθισμένες στην αέναη κατανάλωση των ίδιων και των ίδιων προϊόντων, σε νέο κάθε τόσο περιτύλιγμα. Κι ακόμη, πόσο βιώσιμη είναι η ανάπτυξη που βελτιώνει την ποιότητα της ζωής αλλά διακυβεύει την ίδια τη ζωή;

Εξάλλου, με την κατοχύρωση των αρχών της πρόληψης και προφύλαξης ως βασικών αρχών της περιβαλλοντικής προστασίας, επέρχεται μια σημαντική αλλαγή στον τρόπο αντιμετώπισης των περιβαλλοντικών προβλημάτων. Ενώ μέχρι τώρα έπρεπε να υπάρχει πλήρης επιστημονική απόδειξη σχετικά με τους κινδύνους βλάβης, ώστε να ληφθούν προληπτικά μέτρα, με την υιοθέτηση των ως άνω αρχών δεν τίθεται ως προϋπόθεση η πλήρης επιστημονική απόδειξη παρά μόνο ο επιστημονικά εύλογος κίνδυνος βλάβης, ο οποίος μπορεί στηρίζεται ακόμη και σε ενδείξεις. Με άλλες λέξεις, η επιστήμη δεν προσεγγίζεται από την πλευρά των βεβαιοτήτων αλλά από την πλευρά των αβεβαιοτήτων, της απροσδιοριστίας και του κινδύνου, τον οποίο καλούμαστε να διαχειριστούμε, χωρίς πολλές φορές να τον γνωρίζουμε επακριβώς!






Η ουσία λοιπόν δεν είναι λοιπόν τί είδους και χρώματος ανάπτυξη διαλέγουμε, πράσινη, καφέ ή γκρίζα, αλλά πως και με ποιους μηχανισμούς και ασφαλιστικές δικλείδες την διαχειριζόμαστε έτσι ώστε να είναι βιώσιμη. Βιώσιμη, όχι με τους ορισμούς της Επιτροπής Brundtland ή άλλων επιτροπών, αλλά απλά συμβατή με τη ζωή μας, το βίο μας. Αυτή που δεν παραβιάζει το δικαίωμά μας για έναν αξιοβίωτο βίο. Που σημαίνει να πάψουμε επιτέλους να ασχημονούμε πάνω στη φύση αλλά και στην ίδια τη ζωή μας. Που δεν σημαίνει να μην κάνουμε «ανάπτυξη» ποτέ και πουθενά, αλλά να έχουμε πάντα ένα καμπανάκι σε ότι κάνουμε: το καμπανάκι της υπευθυνότητας και του σεβασμού σε κάθε παρακλάδι της ζωής και της φύσης.

Και πιο συγκεκριμένα. Θα πρέπει να ποσοτικοποιήσουμε με αξιοπιστία τα υποθετικά κόστη και ωφέλη της κάθε δραστηριότητας ώστε να γνωρίζουμε πότε τα κόστη «υπερακοντίζουν προδήλως» τα οφέλη, για να χρησιμοποιήσουμε την πάγια έκφραση της νομολογίας του δικού μας ΣτΕ. Πρέπει να μπορούμε να προσδιορίσουμε με σαφήνεια σε πιο βαθμό η αβεβαιότητα περί του κινδύνου δικαιολογεί την ακύρωση μιας αναπτυξιακής δραστηριότητας, διαφορετικά θα ζούμε διαρκώς στη «διελκυστίνδα», είτε υπό το φάσμα του «φόβου της προόδου» ή υπό το φάσμα του «αειφόρου τίποτε».

Μιλάμε για το δυσκολότερο ενδεχομένως εγχείρημα, την δυσκολότερη πρόκληση του σύγχρονου ανθρώπου. Ένα εγχείρημα που απαιτεί όλες μας τις δυνάμεις: Επιστήμη, τεχνολογία, πολιτική, παιδεία, δικαιοσύνη, φαντασία, ήθος. Που όμως εμείς με την παντοειδή μας σύγχυση μέσα από τα πρότυπα επικοινωνίας, τα ΜΜΕ και τις τηλεοπτικές Κασσάνδρες κλπ. αλλά και την καταναλωτική μας μανία δεν δείχνουμε ότι καταλαβαίνουμε πόσο επείγον είναι το θέμα.

Πελαγοδρομούμε δυστυχώς και πάλι, μεσούσης της κρίσης, σε έναν νέο γύρο διαχειριστικού παρεμβατισμού που δημιουργεί νέα ιδεολογική και πολιτική σύγχυση. Κι αντί να αποφασίσουμε σύντομα για τους κώδικες της βιώσιμης ανάπτυξης, τις αρχές και τα εργαλεία της διαχείρισης, κι ακόμη ποιοί θα είναι οι θεματοφύλακες, ποιοι θα φροντίσουν να την μεταδώσουν σε επικοινωνιακό επίπεδο και με ποια εργαλεία , εμείς ακόμη ασχολούμαστε «οικολογούντες» με το αν …υπάρχουν κλιματικές αλλαγές, αν η ανάπτυξη θα είναι πράσινη ή καφέ και πώς κάποιοι από εμάς, οι «από μηχανής» σωτήρες, θα σώσουμε τον πλανήτη....

Ο πλανήτης δεν έχει την ανάγκη μας, θα επιβιώσει και πολύ μετά από εμάς, όπως εξηγεί με τον γλαφυρό του τρόπο και ο αείμνηστος κωμικός George Carlin. Εμείς, πρέπει να ασχοληθούμε με τον εαυτό μας, το γένος μας. Αν σώσουμε τον εγωκεντρικό, αφελή και σπάταλο εαυτό μας, μοιραία θα σωθεί και ο πλανήτης!

[Πέτρος τζεφέρης] [Tzeferis Petros]

7 comments:

Unknown είπε...

Για να υπάρχει υπευθυνότητα και σεβασμός πρέπει μάλλον να μην υπάρχει αδηφαγία και ασυδοσία.
Έλα πες μου εσύ όμως, όταν το διαχειριστικό σύστημα "επιβάλλει" τη χρηματική μεγιστοποίηση, πως θα εφαρμοστούν όσα λες;
Πιστεύω ακράδαντα πως η βιώσιμη ανάπτυξη δεν μπορεί να συμβαδίσει με το ισχύον οικονομικοπολιτικό σύστημα.

Sophia είπε...

Δυσκολεύομαι να διακρίνω υπευθυνότητα και σεβασμό κάπου γύρω μου....
Δυστυχώς...

Τζεφέρης Πέτρος είπε...

Ας μην ξεχνάμε οτι τα τελευταία χρόνια η βιώσιμη ανάπτυξη έπαψε να θεωρείται αποκλειστικά περιβαλλοντική έννοια και αναγνωρίστηκε πως πρέπει να υπάρξει στενή συσχέτιση ανάμεσα στην οικονομική ανάπτυξη, στην κοινωνική συνοχή και στην περιβαλλοντική προστασία. Από την πλευρά των οικονομικών του περιβάλλοντος, το περιβάλλον θεωρείται πλέον ως απόθεμα φυσικού κεφαλαίου. Το απόθεμα αυτό μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ενδεχομένως να αποσπασθεί. Μάλιστα σύμφωνα με την λεγόμενη "ασθενή βιωσιμότητα" δεν είναι απαραίτητο να ξεχωρίζεται το περιβάλλον για μία ειδικότερη μεταχείριση. Είναι απλά ένα άλλο είδος κεφαλαίου και αυτό που είναι αναγκαίο για τη βιώσιμη ανάπτυξη είναι όχι να μπορεί να διατηρηθεί ως έχει αλλά να μπορεί να υποκατασταθεί από άλλα είδη κεφαλαίου, είτε φυσικού είτε ανθρωπογενούς.
Αρα η έννοια δεν είναι πλέον τόσο αυστηρή. Βέβαια η αλήθεια ειναι οτι ΔΕΝ την έχουμε δει να εφαρμόζεται πουθενά.
Και επίσης, συμμερίζομαι και τους ενδοιασμούς αλλά και την αμφιβολία κατά πόσο μπορεί να εφαρμοστεί δεδομένου του πολιτισμού μας, του γνωστού πολιτισμού των ατομικών μας δικαιωμάτων...
Γι'αυτό άλλωστε μιλάω για πολιτισμό (Η Βώσιμη ανάπτυξη ειναι πολιτισμός) με τη διαφορά οτι δεν μιλάμε για τούτο τον πολιτισμό. Αλλά για εκείνον της βιώσιμης κοινωνίας που θα προκύψει όταν αλλάξει το πολιτιστικό μας παράδειγμα. Το ερώτημα ειναι πότε θα ..σκάσει η θρυαλλίδα. Και μετά από πόσα θύματα...

Unknown είπε...

Ορθώς η βιώσιμη ανάπτυξη δεν είναι απλά περιβαλλοντική προστασία. Όμως η «κεφαλαιοποίηση» για την οποία μιλάς έχει ήδη γίνει και δεν οδηγεί πουθενά:
Κεφαλαιοποιήθηκε ο χρόνος και, από τότε που ταυτίστηκε με το χρήμα ο ελεύθερος χρόνος, ο οικογενειακός ποιοτικός χρόνος κοκ είναι απλά παραμυθάκια για παιδιά.
Κεφαλαιοποιήθηκε το δάσος και αμέσως αμέσως, η αγροτική γη, η οικιστική γη, ακόμα και η κομμένη ξυλεία είναι συμφερότερες του δάσους!
Κεφαλαιοποιήθηκε το νερό και αμέσως αμέσως, οι πεδιάδες και η κτηνοτροφία της Χιλής εκμηδενίστηκαν και το αγόρασαν όλο οι μεταλλευτικές εταιρίες. Αν η κτηνοτροφία δε ήταν πιο προσοδοφόρα, θα το είχε αγοράσει όλο αυτή και στη Χιλή δε θα εξορυσσόταν τίποτε. Η ερημοποίηση όμως θα ήταν δεδομένη και στις δύο καταστάσεις.
Κεφαλαιοποιήθηκε ο αέρας και… ένας θεός ξέρει σε τι ατραπούς θα οδηγηθούμε.
Η «κεφαλαιοποίηση», η έκφραση με χρηματικούς όρους και η μετέπειτα μεγιστοποίηση της χρηματικής συνάρτησης είναι οι λόγοι που χάθηκε η βιωσιμότητα εξ αρχής. Δε φταίει η τεχνολογία, η εξόρυξη, η κτηνοτροφία, φταίει το διαχειριστικό σχήμα που είναι «κεφαλαιοκρατικό» και «χρηματομεγιστοποιητικό».
Αν θέλουμε κάποτε, εκείνο το σχηματάκι με τους τρείς τεμνόμενους πυλώνες της βιωσιμότητας να δουλέψει πρέπει να μάθουμε να βελτιστοποιούμε πολυπαραγοντικές συναρτήσεις και όχι να «κεφαλαιοποιούμε» τα πάντα και να μεγιστοποιούμε χρηματικές. Αυτή η «στενή» οικονομολογική αντιμετώπιση είναι που μας έφερε εδώ που είμαστε.
Η βιώσιμη ανάπτυξη είναι διαχειριστικό σχήμα που πρέπει να αντικαταστήσει το υπάρχον σύστημα διαχείρισης της κοινωνίας.

Τζεφέρης Πέτρος είπε...

Σωστά!
Υποτίθεται οτι θα πρέπει κάθε δραστηριότητα που αναλώνει φυσικό αποθεμα, να προσθέτει ένα ίσης αξίας αλλο κεφάλαιο, φυσικό ή ανθρωπογενές.
πχ. δημιουργείς πρόβλημα στο πέρασμα ή καταφύγιο της ορνιθοπανίδας με το λατομείο σου, θα δημιουργήσεις δίπλα συνθήκες νέου καταφυγίου...
Εξορρύσεις χαλκό στην χιλή δεσμεύοντας νερό από τις παροικίες των ιθαγενών, θα τους δώσεις δουλειά και αλλου είδους κεφάλαιο να ισοσκελίσουν..
Δεν αποφεύγουμε δηλαδή μια πρακτική αντισταθμιστικών που και παρενέργειες έχουν και δεν σταθμίζονται πάντα ορθολογικά.
Ειδικά όταν μεσολαβεί αυτό που γράφεις, η στενή οικονομολογική θεώρηση των πάντων που στοχεύει στη οικονομική μεγιστοποίηση και μεγέθυνση..
Οταν σκοπό μου έχω να μεγιστοποιήσω χρηματικά το δικό μου φυσικό κεφάλαιο και να απαξιώσω το δικό σου κεφάλαιο..
Με τη διαφορά οτι και τα δύο κεφάλαια ανήκουν τελικά εξίσου και στους δύο, αλλά και στις επόμενες γενιές..
Τι πρέπει να γίνει ομως;

Ευτυχία Μεντζελοπούλου είπε...

Μα η βάση για το πρόβλημα της μη περιβαλλοντικής ανάπτυξης όπως και για κάθε πρόβλημα είναι ακριβως τα λεφτά και η απληστία αυτών που τα διαθέτουν .
Αυτοί που δεν τα έχουν πόσο μπορεί να τους νοιάζει η περιβαλλοντική ανάπτυξη και το αυριο του πλανήτη αν δεν έχουν να φανε σήμερα;
Αρα ,τελικά ο πυρήνας κάτω απο τα λεφτά είναι η έλλειψη ηθους που μας διέπει αφου υπάρχουν αρκετά για να ζούμε ολοι.
Δεν εχει υπάρξει πολιτικοοικονομικο σύστημα που να γεφύρωσε στην πραξη υπερβολικες και παράλλογες οικονομικες ανισότητες.
Οντως η λύση μπορει να είναι μονο να διορθώσουμε εμεις τον εγωκεντρικο και σπάταλο εαυτο μας,κι αυτοι που κι αν δεν εχουμε εκατομμύρια ζούμε άνετα γιατί η παγκόσμια συνείδηση χρειάζεται την συναίνεση του πλήθους για να αλλάξει.Δεν έχουμε αλλη λύση ,ούτε περιθώρια να περιμένουμε να αλλάξουν πρώτα αυτοί που ρυθμίζουν τις ζωες μας λογω του πλούτου και της θεσης τους .

Unknown είπε...

Αυτό που περιγράφεις φυσικά δεν έχει καμία σχέση με την χρηματική αποτίμηση των περιβαλλοντικών και κοινωνικών κεφαλαίων που ισχύει σήμερα, έτσι;
Αν ήξερα τί πρέπει να γίνει θα ήμουν «διαχειριστής» εξουσίας Πέτρο. Απλά αυτό που πιστεύω ακράδαντα είναι πως αν δεν αντικατασταθεί το διαχειριστικό σχήμα, η βιώσιμη ανάπτυξη θα παραμείνει ένα ουτοπικό παραμύθι. Και απλά συνεχίζω να υποστηρίζω ότι το κεφάλι είναι που πρέπει να στρίψει το σώμα, το σώμα ουδέποτε μπόρεσε να αλλάξει την κατεύθυνση της κεφαλής, παρά μόνο μετά από καρατόμηση.

Δημοσίευση σχολίου

Προσβλέπω σε έναν ευπρεπή διάλογο χωρίς κακόβουλα και υβριστικά σχόλια που προσβάλλουν την αισθητική μας αλλά κι εκείνη της ελληνικής γλώσσας. Εντούτοις, όλα τα σχόλια δημοσιεύονται!