Τα μανιάτικα λούπινα...

Οι αρχαίοι χρησιμοποιούσαν τα λούπινα (Lupinus albus) ως τροφή όπως γίνεται ακόμη και σήμερα σε διάφορες χώρες. Είναι φυτό κοινό στην Ελλάδα και ιδίως στην Πελοπόννησο ως αυτοφυές, καλλιεργείται στη Μάνη, την Τριφυλία και την Κρήτη και χρησιμεύει ως τρόφιμο ή επιδόρπιο και για την διατροφή των ζώων ή σαν λίπασμα. Το συναντούμε με τις ονομασίες λούπινα, λυμπινόν, λουπινάρι, λουμπινάρια, πικροκουκιά.

Ο Θεόφραστος ονόμασε το βότανο θέρμος. Ο Διοσκουρίδης, θεμελιωτής της φαρμακολογίας, το αποκαλούσε θέρμος ο ήμερος και ξεχώριζε δύο είδη λούπινα, ένα γλυκό και ένα πικρό, που είχαν και τα δύο θρεπτικές ιδιότητες. Τα λούπινα ήταν και η ειδική τροφή των επισκεπτών του Νεκρομαντείου στον Αχέρωντα, σαν προετοιμασία για την επικοινωνία τους με τους νεκρούς.

Ο Αθηναίος λέει ότι τα λούπινα είναι, σαν τα ρεβίθια, μια τροφή για τους πεινασμένους. Ακόμη και στον 19ο αιώνα, οι κάτοικοι της Μάνης, που ξεχώριζαν για τη φτώχεια τους, ήταν γνωστοί σαν «λουπινοφάγοι».

Στα χωριά της Μάνης η σπορά του λούπινου γινόταν τον Νοέμβριο και η συγκομιδή τον Ιούλιο μήνα. Διαμορφωνόταν στο χωράφι ένας χώρος σαν αλώνι και εκεί γινόταν το «κοπάνισμα» με διχάλια για να απελευθερωθεί ο καρπός από το φλοιό, ακολουθούσε το λίκνισμα για να ξεχωρίσει ο καρπός και στη συνέχεια η μεταφορά του στο σπίτι. Τον Αύγουστο σε καζάνια πλάι στη θάλασσα έβραζαν τα λούπινα τα έβαζαν σε λιναρένιες σακκούλες και επί οκτώ ημέρες παρέμεναν οι σακούλες με τα λούπινα στη θάλασσα, ώστε να ξεπικρίσουν. Στη συνέχεια τα άπλωναν στη γη να ξεραθούν με τη βοήθεια του ήλιου και τα αποθήκευαν.
Οι φλοιοί, τα τσόφλια, τα «λουβιά» όπως τα ονομάζουν αποτελούσαν τροφή για τα αιγοπρόβατα.
Εντούτοις, τα λούπινα είναι πολύ νόστιμη τροφή σε χλωρή μορφή, δηλ. μόλις ξεπικρίσουν και χωρίς να ξεραθούν στον ήλιο. Εμένα τουλάχιστον έτσι μου αρέσουν!

«Την Τυρινή βδομάδα τα βάναμε τα λούπινα στο μούσκιο να φουσκώσουνε.
Μετά τα βράζαμε στο καζάνι μέχρι να βγαίνει η φλούδα τους.
Ύστερα τα βάναμε σε τσουβαλάκι και τα πηγαίναμε στη θάλασσα να ξεπικρίσουνε.
Τα αφήναμε εκεί, στον Αη Νικόλα ή στο Καλαμάκι ή όπου αλλού είχε κανείς χωράφι να βγαίνει στη θάλασσα, δυο-τρεις μέρες και μετά τα τρώγαμε.
Τα βάναμε στο στόμα μας και φτύναμε τη φλούδα.
Τα τρώγαμε την Καθαρή Δευτέρα αλλά και όλη τη βδομάδα εκείνη που νηστεύαμε και το λάδι.
Μήπως είχαμε και τίποτα άλλο;
Μας φαινόντανε πεντανόστιμα».
Κατίνα Γούλα 

Σήμερα οι Μανιάτες δεν είναι "λουπινοφάγοι". Στην πραγματικότητα η καλλιέργεια του λούπινου έχει σχεδόν εξαφανιστεί. Υπάρχουν μόνο μερικοί λάτρεις του λούπινου που  καλλιεργούν ακόμη. Μπορεί κάποιος να τα βρει στο Γύθειο κυρίως σε ..τουριστική συσκευασία.. κι αυτό μόνο αν τα αναζητήσει επιμόνως!

Εντούτοις, η άλλοτε τροφή των φτωχών και των πεινασμένων, πλούσια σε πρωτεΐνη, σήμερα κερδίζει συνεχώς θέση στο πιάτο της χορτοφαγικής διατροφής και συχνά αντικαθιστά τα προϊόντα σόγιας. Μήπως πρέπει να το ξανασκεφτούμε; Ειδικά εμείς οι Μανιάτες; 

[σχόλιο του Πέτρου Τζεφέρη]