Η ιδιαιτερότητα της ελληνικής φύσης

Ένας φιλόλογος και παιδαγωγός, ο Αλέξανδρος Δελμούζος, μιλά για την ιδιαιτερότητα της ελληνικής φύσης, που συγκροτεί την αξία της:

«Η δική μας φύση εκτός από τα γνωρίσματα, τα κοινά σε όλους τους τόπους, έχει και ιδιαίτερο, ατομικό χαρακτήρα, έτσι που μπορούμε να μιλούμε για “ελληνική φύση”. Το καταλαβαίνουμε καλλίτερα με τη σύγκριση. Ας φανταστούμε μιαν άλλη χώρα, τη Γερμανία π.χ. Κάμποι μεγάλοι και βουνά χοντρά και μονοκόμματα ή πανύψηλα, όγκοι που η κορυφή τους συνήθως δε φαίνεται, χαμένη στα σύννεφα και στην ομίχλη. Λίμνες πολλές και μεγάλες, ποτάμια πλατιά κοιμισμένα ή ορμητικότατα, φυτεία πλουσιότατα, δάση απέραντα, μαύρα, χωρίς μυρουδιά. Θάλασσα απεριόριστη, βαριά, σκοτεινή. Ο ήλιος συχνά αδύνατος και κάποτε μάλιστα μέρα μεσημέρι θυμίζει χειμωνιάτικο φεγγάρι δικό μας τυλιγμένο σε νέφη. Βροχές κι ομίχλες άφθονες, ατμόσφαιρα όχι καθαρή, έτσι που τα περιγράμματα σε φύση και πράγματα παρουσιάζονται συχνά αβέβαια. Άλλος ήλιος, άλλο φως, άλλο χρώμα. Παντού κάτι βαρύ και μεγάλο, πελώριο, ακαθόριστο και σκοτεινό.

Βγείτε, αντίθετα, ένα πρωί, μεσημέρι ή δειλινό στο Ζάππειο. Μια ατμόσφαιρα διάφανη, πλημμυρισμένη στο φως και στο χρώμα αφήνει να ξεχωρίζουν όλα με καθαρά, φωτεινά διαγράμματα. Όλα συγκρατημένα σε λιτή, απέριττη μορφή. Τίποτα ακαθόριστο και άμορφο. Βουνά, θάλασσα, δένδρα, περιορισμένα σε ήρεμες, πλαστικές γραμμές. Παντού διαύγεια, πλαστικότητα, ελαφρότητα, ένα πλούσιο, πολύχρωμο παιχνίδισμα του φωτός.

Η επίδραση δε της ελληνικής φύσης σε όσους ζουν κοντά της, σε άμεση επαφή μαζί της, είναι ολοφάνερη σε πνευματική και συναισθηματική ζωή. Το βλέπομε στ’ αυθόρμητα λαϊκά δημιουργήματα: τη γλώσσα, το δημοτικό τραγούδι, τους χορούς κ.ά. Παντού φως, παραστατικότητα και πλαστικότητα, τίποτα άμορφο, όλα καθορισμένα, υποταγμένα στο λιτό αίσθημα.
(…)

Την επίδραση του φυσικού περιβάλλοντος απάνω στα λαϊκά δημιουργήματα δεν μπορούμε να την αρνηθούμε, όσο κι αν μικρύνουμε τη σημασία της μέσα στους κληρονομικούς ή τους άλλους όρους. Όπως δεν μπορούμε ν’ αρνηθούμε και τον αντίχτυπο των γεωγραφικών όρων στη ζωή των τόπων μας. Πλήθος βουνά, εκτός από δυο τρεις μεγάλους κάμπους, μικρά κομμάτια γης απομονωμένα. Έπειτα θάλασσα, που χώνεται μέσα βαθιά στη στεριά με πολλούς μικρούς και μεγάλους κόλπους. Κέντρο στη Μεσόγειο με πολλά νησιά σκορπισμένα κατά την Ασία και την Αίγυπτο. Μικρές πόλεις και χωριά, το καθένα περιορισμένο στον εαυτό του, αποκεντρωτικό σύστημα, τοπικισμός, μικροαστικός κυρίως πληθυσμός. εμπόριο, ψυχολογία εμπόρου, κοντά στον τοπικισμό, ανοιχτό μάτι προς τα έξω κ.τλ.»

(Δελμούζος Αλ., «Δημοτικισμός και Παιδεία», εκδόσεις Ράλλης και Σία, Αθήνα 1926).