H ...δική μας αντίληψη για την ανάπτυξη.

[του κ. Τζεφέρη Πέτρου]

«Kι όχι αυταπάτες, προπαντός..» έγραφε ένας μεγάλος ποιητής που έφυγε σχετικά πρόσφατα (Μ. Αναγνωστάκης). Ας πούμε λοιπόν δύο λόγια απλά, σταράτα. Σαν αυτά που συζητιούνται καθημερινά μεταξύ των πολιτών όχι στα διεθνή συνέδρια αλλά στην απλή, καθημερινή πρακτική: κανείς δεν θέλει την ανάπτυξη στο σπίτι του, στην «αυλή» του! Η καλύτερα όλοι την θέλουν αποφλοιωμένη, διαχωρισμένη από το κόστος της, το οποίο θα υποβαθμίσει, θα ρυπάνει την «αυλή» τους (σύνδρομο NIMBY).

Ομως η ανάπτυξη έχει περιβαλλοντικό κόστος. Η κατεξοχήν «αειφορία» είναι μια ουτοπία.
Ο μόνος τρόπος για να οδεύσουμε στην βιώσιμη κοινωνία είναι η βιώσιμη ανάπτυξη, η ανάπτυξη που είναι συμβατή με τη ζωή μας και των επόμενων γενεών.

Ποιά ανάπτυξη είναι βιώσιμη όμως; Ο πρωτογενής τομέας και η μεταποίηση μπορούν να είναι βιώσιμοι τομείς; H θα πρέπει να περιοριστούμε στην ανάπτυξη «παροχής υπηρεσιών» και «ενοικιαζομένων δωματίων» και τελικά στην μη ανάπτυξη, το «αειφόρο τίποτε» που ούτε βιώσιμο είναι ούτε παραδίνεται στις επόμενες γενεές; Διότι άλλο είναι να κομπάζεις οικολογικά, με ένα διαρκές «όχι» στα χείλη και άλλο να κάνεις πράξη την περιβαλλοντική σου ευαισθησία με τρόπο που δεν αντιστρατεύεται αλλά αντιθέτως ενισχύει την ανάπτυξη...

Απαντούμε με ηχηρό «όχι» στις ανθρακικές θερμοηλεκτρικές μονάδες (του λιγνίτη, του λιθάνθρακα κλπ), «όχι» στο πετρέλαιο και το φυσικό αέριο που είναι εισαγόμενα και δεν είναι πλέον φτηνά, «όχι» στην γεωθερμία επειδή «μας μυρίζει θειάφι», «όχι» στις ανεμογεννήτριες που «ξυρίζουν τις δασικές κορυφογραμμές» και οσονούπω «όχι» στα φωτοβολταϊκά συστήματα (θα το ακούσετε σύντομα και θα με θυμηθείτε όταν αρχίσουν να εγκαθίστανται συστηματικά πχ. στα νησιά μας επιβαρύνοντας την αισθητική του τοπίου και όχι μόνο…).

Λέμε με μεγάλη ευκολία «όχι» στα ΧΥΤΑ και την μεταλλευτική ανάπτυξη, τα μαρμαράδικα και τα λατομεία αδρανών, ξεχνώντας την αναγκαιότητα της ύπαρξής τους αλλά και το γεγονός ότι ο ορυκτός πλούτος αποτελεί εθνικό κεφάλαιο όπως ο φυσικός πλούτος δηλ. τα δάση και οι καθαρές ακρογιαλιές. Η πιο σωστά, λέμε «όχι εδώ, στον τόπο μας», ας πάνε κάπου αλλού, παραδίπλα, έξω από την αυλή μας. Με τον άμεσο και μονοδιάστατο αυτό τρόπο, «λύνουμε» το χωροταξικό της χώρας, και παράλληλα θεωρούμε ότι συμβάλλουμε στο θεάρεστο έργο προστασίας του περιβάλλοντος. Μόνο, που κανείς δεν τα θέλει όλα αυτά στην αυλή του...

Eντούτοις, δεν λέμε παράλληλα «όχι» στις 2-3 τηλεοράσεις, υπολογιστές και κλιματιστικά στο σπίτι μας, στα μη υβριδικά μοδάτα SUV για τις μετακινήσεις μας, στην οικοδομική δραστηριότητα και μάλιστα κατασκευών ενεργοβόρων και απόλυτα ασύμβατων με το περιβάλλον που εγκαθίστανται. Μας αρέσει να καταναλώνουμε και να σπαταλάμε ενέργεια, χωρίς να σκεφτόμαστε το πόσο «κοστίζει» σε μας και τις επόμενες γενεές. Θέλουμε τον πολιτισμό των «μέσων» και της «αφθονίας» αρκεί να μην χρειαστεί να θυσιάσουμε τίποτε από τα κεκτημένα. Καμαρώνουμε για την Ακρόπολη και το Καλλιμάρμαρο Στάδιο, ως πολιτιστική ταυτότητα, χωρίς να προβληματιζόμαστε και πολύ από πού προήλθε το πεντελικό μάρμαρο και πόσο ανορθολογικά για το περιβάλλον εξορύχθηκε κάποτε.

Ο πολιτισμός όμως δεν προέρχεται από παρθενογένεση. Διαμορφώνεται μέσα από διαρκές εξελικτικό γίγνεσθαι και δεν είναι μια ιδεατή αναγεννησιακή εικόνα σαν της «Αρκαδίες» που υπάρχουν στην πραγματικότητα μόνο στην βουκολική ποίηση του Βιργιλίου, και στους πίνακες του Τζιορτζιόνε, του Τισιανού και του Πουσσέν!

Ομοίως και η ενέργεια, το ηλεκτρικό ρεύμα, δεν παράγεται «in the socket». Παράγεται σε εργοστάσια που «ρυπαίνουν» καθένα με τον τρόπο του είτε είναι θερμοηλεκτρικά, είτε πυρηνικά, είτε ηπιότερων μορφών. Και μάλιστα που η ρύπανσή τους σήμερα είναι παγκόσμιου χαρακτήρα, μεταφέρεται και διαπιστώνεται παντού, είτε αυτή παράγεται εδώ είτε στην …Κίνα.

Και η απόφαση που παίρνουμε ως υπεύθυνοι πολίτες δεν μπορεί να είναι ένα μονολεκτικό και μονόπλευρα τεκμηριωμένο «όχι σε όλα». Διότι αυτό θα σήμαινε αυτόματα και όχι στο καταναλωτικό μας πρότυπο, το οποίο δεν τολμούμε ούτε στιγμή να αρνηθούμε: όχι στο νερό, το ρεύμα, τον τρόπο ζωής μας, τον πολιτισμό μας.

Η απόφαση των τοπικών κοινωνιών κάθε φορά πρέπει να συνοδεύεται από ανάλυση κόστους/ωφέλους και μάλιστα σε βάθος χρόνου σε συνάρτηση με τους δείκτες αειφορικότητας. Αφού οι απλοί πολίτες συμμετέχουν πλέον στη λήψη των αποφάσεων, πρέπει να γνωρίζουν, να ενημερώνονται πολύπλευρα και αμερόληπτα. Επιπλέον, πρέπει να αντιληφθούν ότι το ατομικό τους συμφέρον, ή έστω το συμφέρον της τοπικής κοινωνίας τους, έχει ξεφύγει πλέον από τα στενά γεωγραφικά όρια της επαρχίας τους και τείνει να μεγαλώσει, να παγκοσμιοποιηθεί.

Εξάλλου, η εποχή που λέγαμε άκριτα «ναι σε όλα», έχει πάλι περάσει ανεπιστρεπτί. Το να λέμε π.χ. «ναι» στο λιγνίτη, το χρυσό, το πετρέλαιο, την αλουμίνα κλπ. επειδή τυχαίνει να τα έχουμε στο υπέδαφός μας ή επειδή οι τιμές τους εκτινάσσονται στα διεθνή χρηματιστήρια, δεν συνάδει πάντοτε με την σημερινή αντίληψη της ανάπτυξης. Κι αυτό είτε γιατί περιορίζει την συμμετοχική βαρύνουσα άποψη (και ευθύνη) των τοπικών κοινωνιών είτε γιατί το εθνικό συμφέρον πρέπει να υποταχθεί στο συμφέρον ευρύτερων παγκόσμιων συνασπισμών και καταστάσεων (πχ. αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής). Η δανεισμένη από τις βιολογικές επιστήμες άποψη του «ό,τι μπορεί να γίνει, πρέπει και να γίνει» είναι ακραία, ενίοτε επικίνδυνη και καθόλου δημοκρατική, ανεξάρτητα αν άλλοι λαοί δεν ακολουθούν την ίδια πολιτική.

Συνεπώς, το «ναι» στο λιγνίτη και στο λιθάνθρακα, (πρέπει να) σημαίνει «ναι» και στην εφαρμογή μεθόδου δέσμευσης και αποθήκευσης του εκλυομένου διοξειδίου του άνθρακα. Η εφαρμογή της μεθόδου που ακόμη δεν έχει καταστεί τεχνολογικά ώριμη, ασφαλής και οικονομικά βιώσιμη, έστω και σε επίπεδο «capture-ready», θα οδηγήσει σε σημαντική επίσης επιβάρυνση του κόστους της ηλεκτρικής κιλοβατώρας, τουλάχιστον με τα σημερινά δεδομένα. Διαφορετικά θα πρέπει να αγοράζουμε δικαιώματα ρύπων στα πλαίσια του ΕΣΚΔΕ ή να εφαρμόζουμε κάποια άλλη πολιτική στα πλαίσια του ΜΚΑ (Μηχανισμού Καθαρής Ανάπτυξης) ώστε να ανταποκριθούμε στις δεσμεύσεις του πρωτοκόλλου του Κιότο.

Από την άλλη, όχι στο λιγνίτη και στο λιθάνθρακα, σημαίνει ότι πρέπει να δεχτούμε μια γενναία αύξηση στην τιμή του ρεύματος διότι οι εναλλακτικές μορφές ενέργειας κοστίζουν παραπάνω. Η να πούμε «ναι» στην πυρηνική ενέργεια με όλα τα «συμπαρομαρτούντα».

Εξάλου για τις ΑΠΕ που χρησιμοποιούνται ως άλλοθι ή «πασπαρτού» για κάθε «όχι» που εκστομίζεται, πρέπει να επισημανθεί ότι απαιτούν για την διασύνδεση και συνεισφορά τους ένα καλά εγκατεστημένο δίκτυο παροχής ηλεκτρισμού που να περιλαμβάνει και συστήματα αποθήκευσης ενέργειας. Μπορούμε να εκμεταλλευτούμε την ευελιξία τους και να περιορίσουμε τις άλλες πιο ρυπογόνες μορφές, δεν μπορούμε όμως να χτίσουμε δίκτυο παροχής, μόνο με αυτές, λόγω των αντικειμενικών δυσκολιών που δεν επιτρέπουν την πλήρη εναρμόνιση της προσφοράς ενέργειας (από ΑΠΕ) και ζήτησης της ενέργειας. Για παράδειγμα, κατά την θερινή αιχμή λόγω καύσωνα, η αιολική παραγωγή είναι σχεδόν μηδενική ακριβώς επειδή ο καύσων συμπίπτει με την άπνοια. Γι’ αυτό άλλωστε και η ΕΕ θέτει ποσοστά συμμετοχής των ΑΠΕ στο ενεργειακό μίγμα. Άλλο όμως είναι το δικό μας 6.9% (κυρίως από τα υδροηλεκτρικά) και άλλο το 39,8% της Σουηδίας ή έστω το 20,5% της Πορτογαλίας. Ο νοών, νοείτω!

Οποια κι αν είναι η απόφαση για το ενεργειακό μας μέλλον, το σίγουρο είναι ότι δεν μπορεί να είναι μονολεκτική και συγκυριακή, αλλά αποτέλεσμα συλλογικής διαβούλευσης και πολυκριτηρίου προγραμματισμού με γνώμονα τις αρχές τις βιώσιμης ανάπτυξης.

Δεν υπάρχει σήμερα άσπρο και μαύρο. Το να λέμε «όχι σε όλα», ακόμη και στο «ρέψιμο της αγελάδας» επειδή συμβάλλει έστω και ελάχιστα στην υπερθέρμανση, είναι υποκριτικό και καθόλου αποτελεσματικό. Το ίδιο υποκριτική φαντάζει σε πολλούς αναλυτές και η διαρκής μας ενασχόληση με την ενεργειακή βιομηχανία και τους «ρύπους» που εκπέμπει ή τα δικαιώματα ρύπων που τυχόν (υποχρεούται να) αγοράζει ενώ παράλληλα ξεχνάμε ότι ο μεγάλος (συν)υπεύθυνος για το φαινόμενο του θερμοκηπίου είναι οι παγκόσμιες μεταφορές, δηλαδή κυρίως τα αυτοκίνητα και τα αεροπλάνα, που καταναλίσκουν αποκλειστικά προϊόντα πετρελαίου.

Δυστυχώς δεν είδαμε ένα τέτοιο συλλαλητήριο για τον περιορισμό στη χρήση ΙΧ αυτοκινήτων, στη χρήση λιγότερο ρυπογόνων καυσίμων, με παράλληλη στροφή στις μαζικές μεταφορές. Ούτε κάτι αντίστοιχο για τον περιορισμό των αεροπορικών μεταφορών, που φέρουν τεράστια ευθύνη για τη ρύπανση της ατμόσφαιρας και την υπερθέρμανση. Αντίθετα, τα αεροπλάνα ούτε καν αναφέρονται ως μείζων ρυπαντής, ενώ αντίθετα ευνοούνται σκανδαλωδώς με την φορολογική απαλλαγή της βενζίνης που χρησιμοποιούν.

Δεν είδαμε επίσης, ένα συλλαλητήριο για την πρώτη προτεραιότητα στον ενεργειακό τομέα δηλ. την εξοικονόμηση ενέργειας, τον περιορισμό της ενέργειας που σπαταλάται, ένθεν και εκείθεν χωρίς αιδώ. Ένα συλλαλητήριο, ύμνο για την ενέργεια που δεν παράγεται, η οποία είναι a priori η πλέον επιθυμητή από οποιαδήποτε άλλη μορφή ανανεώσιμη η μη! Που αποτελεί σε τελευταία ανάλυση, την μόνη ρεαλιστική, αξιόπιστη και οικονομικά εφικτή λύση του ενεργειακού προβλήματος σε βάθος χρόνου.

Δυστυχώς όμως αυτή η ενέργεια δεν έχει επικοινωνιακό χαρακτήρα, δεν πουλάει στην τηλεόραση, ούτε επιδοτείται! Ξέρετε, η ενέργεια έχει ένα «μειονέκτημα» δεν είναι ορατή, γι’ αυτό άλλωστε και σπαταλάται εύκολα και ασύδοτα. Κατά τον ίδιο τρόπο δεν είναι ορατή και η ενέργεια που εξοικονομείται. Ετσι, οι τηλεοπτικές Κασσάνδρες προτιμούν να προβάλλουν την εικόνα ενός φωτοβολταϊκού στην ταράτσα, από το θεάρεστο πραγματικά έργο της εξοικονόμησης της ενέργειας. Το ίδιο κάνουμε κι εμείς! Αγνοούμε την εξοικονόμηση κυρίως επειδή θίγει το καταναλωτικό μας πρότυπο. Κατά τα άλλα, επικοινωνιακά, αποτελεί την πρώτη μας προτεραιότητα…

Καλύτερος πολίτης δεν είναι απλώς ο ενεργός πολίτης, είναι ο υπεύθυνα ενημερωμένος πολίτης που ενεργεί. Που είναι αυστηρός πρωτίστως με τον εαυτό του, διαφορετικά η μονόπλευρη απαίτηση της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης από τις επιχειρήσεις αλλά και την πολιτεία, καταλήγει ένα κενό, επικοινωνιακό τρικ, χωρίς αποτέλεσμα. Κι αυτό δεν αφορά μόνο τον πρωτογενή τομέα αλλά και τους άλλους τομείς και φυσικά και τον τομέα του τουρισμού. Υπάρχει, βέβαια, ένα είδος φυσικού ολιγοπωλίου σε ό,τι αφορά τον ήλιο, τη θάλασσα και τα νησιά μας, το οποίο, όμως, δεν θα υπάρχει για πάντα όσο εμείς φροντίζουμε να τα μολύνουμε επιχειρώντας τουριστικά, αλλά με λάθη και παραλείψεις σε μια εξαιρετικά ανταγωνιστική αγορά.

Η βιώσιμη ανάπτυξη είναι ανάγκη, είναι κουλτούρα, είναι πολιτισμός και όχι lifestyle… Ο βιο-πολιτισμός είναι ο μόνος δρόμος που μπορεί να επιβιώσει στο μέλλον. Και μαζί με αυτόν κι εμείς! Μόνη μας ελπίδα, η περιβαλλοντική εκπαίδευση που ίσως εξασφαλίσει στις επόμενες γενιές την πολυπόθητη περιβαλλοντική συνείδηση. Πριν είναι αργά!

Ενα ακόμη "όχι": σε τί όμως;

[Δρ. Τζεφέρης Πέτρος]